Het is een goed voorstel om Nederland en Vlaanderen te fuseren. De politieke cultuurkloof tussen beide gebieden wordt zienderogen kleiner. Maar een hereniging moet dan wel stapsgewijs en organisch verlopen, met historisch besef, schrijft Tweede Kamerlid Derk Jan Eppink.
Op de website van EW deed Bart de Wever, burgemeester van Antwerpen en partijleider van Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA), een gefundeerde oproep tot hereniging van Nederland en Vlaanderen. Er is al een Taalunie en in de praktijk ook een Economische Unie. Waar blijft dan de Politieke Unie? Economisch verstrengeld, ligt er een politiek-culturele kloof tussen beide landen. Waarom pakt de mayonaise niet?
Derk Jan Eppink (1958) is sinds maart 2021 Tweede Kamerlid voor JA21. Dwas hij tussen 2019 en 2021 was hij lid van het Europees Parlement. Daarvoor werkte Eppink als journalist voor onder meer NRC Handelsblad en was hij columnist voor EW.
Ingezonden opinieartikelen worden geselecteerd door de redactie, maar vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van EW.
In 1995 verruilde ik NRC Handelsblad voor De Standaard in Brussel en werd er politiek redacteur in de Wetstraat. Bij mijn weten behoorde ik tot de eersten die dat deden en ik streefde naar meer samenwerking. Ruim twintig jaar later kregen twee Vlaamse uitgeversmaatschappijen, Mediahuis en De Persgroep, een overgrote meerderheid (95 procent) van de Nederlandse dagbladpers in handen. Dat was in 1995 volstrekt ondenkbaar. De Vlaamse positie is nu zo dominant dat ik als Tweede Kamerlid schriftelijke vragen stelde aan de minister van Economische Zaken. Het is van het goede te veel geworden.
Gemeenschappelijke belangen
In 2009 belandde ik zelfs in de Belgische politiek en werd Europees Parlementslid voor de Vlaamse Lijst Dedecker. Dat vereiste geregeld een goed woordje bij de EU voor de Antwerpse haven. De verhoudingen tussen Vlaanderen en Zeeland waren niet optimaal. De Schelde zit ertussen. Volgens Vlamingen waren de Zeeuwen eigenwijze ‘eilandbewoners’.
Intussen is er North Sea Port, de fusiehaven van Gent, Terneuzen en Vlissingen. Antwerpen en Rotterdam werken samen in de ‘groene transitie’. Antwerpen en Zeeland behoren tot de grootste centra van de petrochemische industrie ter wereld. Arcelor Mittal in Zelzate werkt samen met Dow Chemical in Terneuzen. Gemeenschappelijke belangen vormen de smeerolie voor samenwerking.
Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
Waar ligt dan het probleem voor een Politieke Unie? Het is leerzaam te kijken naar de redenen waarom het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815-1830) stukliep. Economisch was het een succes. Koning Willem I was geliefd in de Zuidelijke Nederlanden om zijn economisch beleid. Maar hij regeerde vanuit een centralistische visie.
Lees het voorstel van Bart de Wever: Waarom Nederland en Vlaanderen moeten worden herenigd
Het Verenigd Koninkrijk brak om culturele redenen. Willem was te ‘Hollands’, had weinig oog voor katholieken en legde Franstaligen het Nederlands op als eenheidstaal. Zijn zoon, koning Willem II, voelde de Zuidelijke Nederlanden, waar hij graag zijn tijd doorbracht, beter aan. De breuk ontstond op de politiek-culturele breuklijn. Jammer en wellicht vermijdbaar met meer flexibiliteit.
Vlamingen kennen hun geschiedenis
Er is veel veranderd, maar cultuur is nog altijd een factor van betekenis. Vlaanderen, ooit het economisch hart van het Bourgondisch Rijk met steden als Gent en Brugge als grote Europese steden, moest in de Franstalige eenheidsstaat België vechten voor zijn overleven. Vooral voor de Nederlandse taal, wat Nederlanders nooit hoefden. De Vlaamse emancipatiestrijd die generaties duurde, zorgde voor een omwenteling binnen de Belgische staat. Na de Tweede Wereldoorlog maakte Vlaanderen dankzij de industrialisering economisch opgang, en passeerde Wallonië in rijkdom. De Belgische staat federaliseerde.
Vlamingen zijn trots op het Nederlands; Nederlanders kregen het cadeau. Vlamingen kennen hun geschiedenis; Nederlanders zeer beperkt. Vlamingen zijn zich bewust van hun cultureel erfgoed; Nederlanders doorgaans niet. De Vlaamse culturele elite kijkt vaak naar Nederland; de Hollandse culturele elite kijkt naar New York en aapt vervolgens alles na.
De politieke cultuurkloof wordt zienderogen kleiner
Zou een Politieke Unie slagen waar zij in 1830 mislukte? De Belgische staat is omgeploegd. Vlaanderen heeft zijn eigen regering en parlement. Zijn eigen binnenlands bestuur. De Belgische federale regering houdt greep op de meeste belastingen, voor de transfergelden aan het Waals en Brussels Gewest. Vlaanderen heeft ook eigen verdragsluitende bevoegdheden. Daarbinnen kan het allerlei verdragen met Nederland sluiten en, zoals al gebeurde, samen op handelsmissies gaan.
Lees ook dit opiniestuk van Geerten Waling: Liefde voor Vlaanderen is verwaterd
De politieke cultuurkloof wordt zienderogen kleiner. Den Haag waande zich altijd ver verheven boven Brussel en vermaakte zich over de Belgische records ‘regeringsformatie’. Dat lachen is voorbij. Nog even en Den Haag overtreft de Belgische records. Kamerverkiezingen reflecteren intussen de versplintering van het Nederlands electoraat. Een formatie is een hels karwei geworden. Als het gaat om politieke flexibiliteit en inventiviteit, kan Den Haag veel leren van de zuiderburen.
Cultuurgrens en politieke grens
Er is natuurlijk een mentaliteitskloof tussen Nederland en Vlaanderen. Als Europees politicus ontving ik vaak Nederlandse en Vlaamse bezoekersgroepen. De Nederlandse bezoekers vroegen van alles en nog wat, inclusief over onkostenregelingen. Vlaamse bezoekers informeerden naar de kwaliteit van het eten. Vlaamse scholieren vroegen vrijwel niets.
De cultuurgrens valt echter niet samen met de politieke grens. In Limburg is die grens niet zo groot, beide provincies lijken erg op elkaar. Noord-Brabant en Vlaams-Brabant werken goed samen vanuit de historische hoofdsteden Den Bosch en Leuven.
Lees ook wat Thierry Aartsen (VVD) schreef over het voorstel: werk nauwer samen met Vlaanderen
Stapsgewijs en organisch
In Nederland vergroot zich juist in eigen land een cultuurkloof: de Randstad en de rest. De Randstad voelt zich, zelfs beneden de zeespiegel, verheven boven ‘de provincie’. Regionaal ressentiment groeit in de randprovincies, men voelt zich ‘vergeten’. Politiek gaat dat een etterende wonde worden.
Dus mijn antwoord aan de burgemeester van Antwerpen. Hereniging? Ja, maar met het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden in gedachten, liefst met een kleine letter, flexibel op beleidsterreinen en confederaal in opzet. Stapsgewijs en organisch. Hopelijk pakt de mayonaise dan wel.