Het einde van een decennium oefent een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit op waarzeggers en journalisten: de kranten staan bol van vooruitzichten. De meeste historische gebeurtenissen hebben echter juist níet in een rond jaargetal plaats, schrijft Bram Boxhoorn.
Het begin van de Tweede Wereldoorlog in Nederland in 1940 is eerder een uitzondering dan regel. En internationaal gezien begon die oorlog al eerder. In werkelijkheid is er is aan het begin van een decennium meer continuïteit dan verandering. Alleen revoluties brengen grote, plotselinge omwentelingen teweeg.
Een veilige voorspelling is dus dat er in 2020 over dezelfde onderwerpen als daarvoor gaat worden geschreven. Dus: over Iran en Hezbollah en het Midden-Oosten in het bijzonder, over de verkiezingen in de Verenigde Staten, over de opvolging van bondskanselier Angela Merkel, over nog meer geopolitieke verrassingen uit China en Rusland, over de voortdurende, haast niet te stoppen migratiestromen naar Europa, om maar een paar kwesties te noemen.
Ontwikkelingen die bepalend kunnen worden
Een belangrijkere kernvraag luidt: in welke richting bewegen de internationale verhoudingen zich? Die vraag staat centraal in veel zogeheten trendstudies. Een bekend voorbeeld daarvan is de publicatie van het Britse ministerie van Defensie, de ‘Global Strategic Trends’. In de laatste editie onderscheiden de auteurs maar liefst zestien trends, ontwikkelingen die bepalend kunnen worden voor de komende jaren. Wat zijn de belangrijkste en opvallendste daarvan? Een kleine – persoonlijke – greep. De strijd om de beheersing – en daarmee gepaard gaande militarisering – van de ruimte is onvermijdelijk. Wij zijn voor ons bestaan zeer afhankelijk van satellietinformatie, maar onze satellietsystemen zijn uiterst kwetsbaar. Militarisering van de ruimte is onontkoombaar – tenzij internationale regulering kan plaatsvinden. Maar wie heeft het gezag om het initiatief daartoe te nemen?
Een tweede trend betreft de geleidelijke vermindering van de economische invloed van het Westen (de Verenigde Staten, Europa, Australië) ten gevolge van de toenemende kracht van de Aziatische landen China en India. Rusland en Europa blijven belangrijke spelers, maar hun politieke en economische invloed zal geleidelijk afnemen. Door de toenemende competitie tussen de wereldmogendheden zal het hierdoor ook moeilijker worden internationale spelregels na te leven of te hervormen. Met alle mogelijke gevolgen van dien.
Wordt Trump herkozen?
De Verenigde Staten bevinden zich in het midden van alle veranderingen, ongeacht het onderwerp of politieke niveau waarop het wordt besproken. In dit opzicht onderscheiden de Verenigde Staten zich nog steeds van China.
De verkiezingen in november dit jaar kunnen een dwingend verschil betekenen voor de ontwikkeling van de internationale verhoudingen. Een Democratische president met een liberaal ‘Wilsoniaans’ programma kan van grote betekenis zijn voor de handhaving van het multilaterale wereldsysteem. Maar de vraag is of er überhaupt een Democraat aan de macht komt en of deze Democraat het multilateralisme hoog op de agenda zet. Mocht Donald Trump worden herkozen – en dat lijkt niet onwaarschijnlijk – , dan ligt voortzetting van het huidige economische beleid eerder voor de hand. In ieder geval weten we dan wat ons te wachten staat.
Afschrikking en dialoog
Door de Brexit marginaliseert de EU sneller en sterker op het wereldtoneel. Misschien dat een opleving van de Frans-Duitse samenwerking het vacuüm enigszins kan vullen, maar de tekenen zijn niet gunstig. Beide landen kampen met serieuze binnenlandse kwesties die veel tijd en energie kosten. Daardoor zal de EU het imago van een economische reus op lemen voeten niet snel kunnen wegpoetsen, ambitieuze agenda’s ten spijt. Vooral de ‘spill-over’ van het Midden-Oostenconflict (vluchtelingen, gewelddadig jihadisme, enzovoort) zal continentaal Europa raken – de grote landen voorop.
Rusland blijft onophoudelijk pogen een wig te drijven tussen de Europese landen onderling, maar bovenal tussen Europa en de Verenigde Staten (NAVO). Dit vraagt om een dubbel antwoord: afschrikking en dialoog, een variant op de Harmeldoctrine uit 1967.
Jammer genoeg is het orakel van Delphi niet meer beschikbaar om de toekomst te voorspellen. Een veilige conclusie is evenwel dat een toenemende fragmentatie optreedt in de internationale verhoudingen: landen zullen meer en meer deel uitmaken van wisselende coalities, al naar gelang economische of politieke belangen. Daarbinnen is een versterking van een ‘G-2 model’ (China en de Verenigde Staten) waarschijnlijk. Hoe dit model precies vorm krijgt en in de praktijk uitpakt, blijft ongewis, afhankelijk van onvoorspelbare gebeurtenissen.
Een voorspoedig 2020 toegewenst!