De politieke tegenstellingen in de Verenigde Staten zijn momenteel onoverbrugbaar, schrijft Bram Boxhoorn. Maar voor pessimisme is geen reden, als je je realiseert hoe het land er in de jaren zeventig voor stond.
De voorverkiezingen van afgelopen maandag in Iowa luiden het begin in van de Amerikaanse presidentsverkiezingen in november dit jaar. Dramatischer dan de strijd in 1872 tussen Ulysses Grant en Horace Greeley kan het bijna niet worden. Toen overleed de laatste, kort voordat het Kiescollege (Electoral College) de uitslag bepaalde. Daarmee is Greeley de tot nu toe enige presidentskandidaat die stierf voordat het verkiezingsproces was afgerond.
Bram Boxhoorn
Bram Boxhoorn is historicus en directeur van de Atlantische Commissie. Hij is tevens gastdocent bij Webster University, Leiden. Boxhoorn schrijft wekelijks een blog voor Elsevier Weekblad over buitenlandse politieke kwesties.
Bijna net zo dramatisch voltrokken zich de presidentsverkiezingen tussen Al Gore en George W. Bush in 2000, toen het Amerikaanse Hooggerechtshof er uiteindelijk aan te pas kwam om de verkiezingsuitslag vast te stellen.
Democraten als de Sovjetleiders van weleer
Als de voortekenen niet bedriegen, stevenen we deze keer niet af op een heel opmerkelijke verkiezingsstrijd. De belangrijkste reden daarvoor is de tegenstelling tussen een eensgezinde Republikeinse partij en een verdeelde Democratische partij. Het is een wel erg breed politiek spectrum aan Democratische kandidaten dat zich heeft aangediend voor de voorverkiezingen, misschien wel breder en talrijker dan ooit tevoren.
Er is al veel gezegd en geschreven over de leeftijd van serieuze kanshebbers als Elizabeth Warren, Bernie Sanders en Joe Biden, die ongewild aan de stokoude Sovjetleiders van weleer doen denken. Dat Sanders zijn wittebroodsweken daadwerkelijk in de Sovjet-Unie heeft doorgebracht, versterkt dit beeld alleen maar.
Van gematigd tot radicaal-links
De politieke programma’s van deze Democratische kandidaten variëren van gematigd links tot links-radicaal. Over belangrijke kwesties lopen de meningen van het trio nogal uiteen, waarbij Biden de meest gematigde is. Bijvoorbeeld over defensie (korten, met uitzondering van Biden), collegegeld (gratis, Biden minder vergaand) en gezondheidszorg (Medicare – beschikbaar voor iedereen, alleen Biden denkt er anders over), wapenbezit (redelijk eensgezind, verbod op aanvalswapens, voorstander van achtergrondonderzoek van eigenaars). De opvattingen van deze ‘veteranen’ lijken – wellicht met uitzondering van Biden – op voorhand te radicaal voor het Amerikaanse electoraat. Vooral het programma van Sanders wekt sterk de indruk dat gratis geld echt bestaat.
Immens vraagstuk: overbruggen van tegenstellingen verschillende bevolkingsgroepen
China hoeft overigens niet te rekenen op een ander beleid van een eventuele Democratische president: vrijwel alle kandidaten keuren weliswaar Trumps methodiek af, maar delen zijn veroordeling van oneerlijke concurrentie en de praktijk van intellectuele diefstal door China.
De Amerikaanse politieke agenda kent veel grote vraagstukken. De nieuwe president heeft ten minste één immens vraagstuk op zijn bureau: het overbruggen van de grote tegenstellingen tussen de verschillende bevolkingsgroepen in de Verenigde Staten, tussen de bestaande en de nieuwkomers.
De Amerikaanse filosoof Francis Fukuyama schreef er eerder een boek over, Identity (2018). In zijn visie is het identiteitsvraagstuk (Wie zijn wij? Waar horen wij bij?) geen nieuw fenomeen in de Amerikaanse geschiedenis. Maar het vraagt wel om een voortdurend nieuw ‘verhaal’ over wat ‘Amerikaans zijn’ (Americanism) nu eigenlijk inhoudt. Het begrip mag in geen geval worden geclaimd door één enkele etnische of religieuze groep, zo stelt hij. Daarnaast moet vooral ook de sociaal-economische ongelijkheid worden bestreden.
Te veel Amerikanen zijn op dit moment buiten de boot gevallen. Door het proces van de-industrialisatie (‘outsourcing’) hangt nog meer Amerikanen hetzelfde lot boven het hoofd. Het zal niet makkelijk zijn over deze onderwerpen eensgezindheid te bereiken, zo stelt Fukuyama bij voorbaat.
De politieke tegenstellingen tussen de twee partijen zijn momenteel eenvoudigweg onoverbrugbaar. Trump zal als vaandeldrager van de GOP garen spinnen bij de verdeeldheid in Democratische kringen. Een tweede termijn is voor hem dus binnen handbereik.
Tot op het bot verdeeld
Voor al te grote somberheid over de Verenigde Staten moet echter worden gewaakt. Wie zich realiseert hoe de Verenigde Staten er aan het begin van de jaren zeventig voor stonden, weet ook hoe heikel het is om voorspellingen te doen: toen was het land tot op het bot verdeeld over de Vietnamoorlog, de toenmalig president Richard Nixon stond een impeachment-procedure te wachten (‘Watergate’) en het land stond er economisch bar slecht voor.
Het zou ruim een decennium duren voordat, onder president Ronald Reagan, de sfeer van pessimisme plaatsmaakte voor de Amerikaanse, spreekwoordelijk optimistische visie op de eigen samenleving.