Waarom is Zwitserland ondanks zijn verschillende religieuze en taalgroepen al eeuwen zo’n vredig land? Onderzoekers van het New England Complex Systems Institute denken het antwoord te weten: de groepen leven bijna geheel van elkaar gescheiden.
Voorstanders van de multiculturele samenleving wijzen vaak naar Zwitserland als voorbeeld: een land waar katholieken en protestanten, maar ook Frans-, Duits- en Italiaanstaligen in vrede samenleven.
Als het in Zwitserland kan, kan het ook in andere landen, lijkt dan de gedachte te zijn. Of zelfs in heel Europa. De Duitse politicus Martin Schulz riep vorige week nog op om voor 2025 van de Europese Unie de Verenigde Staten van Europa te maken. Eén Europese superstaat zonder grenzen, met verschillende bevolkingen en culturen.
Gescheiden werelden
Waarom kunnen de verschillende groepen in Zwitserland goed samenleven? Het is onderzocht door wetenschappers van het New England Complex Systems Institute, een instelling in de Amerikaanse stad Cambridge dat zich bezighoudt met wiskundige analyses.
Hun antwoord: katholieken, protestanten en Frans-, Duits- en Italiaanstaligen leven vredig samen in één land omdat hun leefwerelden binnen dat land bijna geheel van elkaar gescheiden zijn.
Veel te zeggen
De onderzoekers stelden vast dat de groepen wonen in verschillende kantons, het Zwitserse equivalent van provincies. Al hebben kantons veel meer te zeggen. Zo mogen ze zelf de hoogte van de inkomstenbelasting vaststellen.
De grenzen tussen katholieke en protestantse bevolkingsgroepen lopen precies langs die van de kantons. Protestants Neuchâtel ligt naast katholiek Fribourg, dat naast protestants Bern ligt. Eén kanton, Appenzell, splitste zich tijdens de Reformatie af in twee zogeheten halfkantons; het katholieke Appenzell Innerrhoden ligt naast het protestantse Appenzell Ausserrhoden.
Katholieken en protestanten in Zwitserland. Bijna perfect van elkaar gescheiden door kantongrenzen. Bronnen: Good Fences: The Importance of Setting Boundaries for Peaceful Coexistence, Wikipedia
In het kanton Graubünden, waar katholieken én protestanten wonen, hebben de gemeenten – Kreise genoemd – weer meer autonomie.
Gewelddadige conflicten
De kantons zijn op hun beurt van elkaar gescheiden door natuurlijke grenzen. De Jura-bergketen, Lac Neuchâtel en de Berner Alpen scheiden Frans- van Duitstalig Zwitserland. De Lepontijnse Alpen vormen de scheidslijn tussen Duits- en Italiaanstalig Zwitserland.
De wetenschappers stelden een model op waarmee ze conflicten probeerden te voorspellen aan de hand van de mate waarin bevolkingsgroepen door grenzen worden gescheiden.
De Zwitserse politieke afscheidingen scoren heel laag, een verklaring voor de vredigheid van het land. Good fences make good neighbours heet het in het Engels: goede schuttingen zorgen voor goede buren. De politieke grenzen van het Joegoslavië van vóór de Balkanoorlog scoren juist hoog op de kans op conflict.
Terroristische aanslagen
De wetenschappers vonden één locatie in Zwitserland waar conflict wel waarschijnlijk is. Het grensgebied tussen het Franstalige, katholieke kanton Jura in het noordwesten, en het – grotendeels – Duitstalige en protestantse kanton Bern in het midden van het land.
Dit is historisch betwist gebied. In de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw was het noordwesten van Zwitserland het toneel van bomaanslagen en andere terroristische aanslagen.
Daar kwam een einde aan toen het kanton Jura zich in 1978 afscheidde van Bern. De afgelopen jaren besloten enkele gemeenten in Bern per referendum zich aan te sluiten bij Jura. De inwoners voelen zich daar meer thuis dan in Bern.