CPB: Huishoudens armer, bedrijven en overheid rijker

Het Centraal Planbureau openbaarde vrijdagochtend grauwe economische vooruitzichten. Gelukkig heeft de overheid veel financiële slagkracht en maken bedrijven genoeg winst om de lonen verder te verhogen. In vier vragen: wat valt op aan de augustusraming?

De koopkracht gaat hard omlaag. Hoe hard?

Als gedeelde smart halve smart betekent, is het goede nieuws dat elk type huishouden er gemiddeld flink op achteruitgaat. Eenverdieners, tweeverdieners, gezinnen met kinderen, zonder kinderen, gepensioneerden, uitkeringsgerechtigden, gemiddeld ontkomt niemand aan de inflatie die dit jaar volgens het Centraal Planbureau (CPB) uitkomt op een tot voor kort onvoorstelbare 9,9 procent. Met grote gevolgen voor de koopkracht van gezinnen, die over de hele linie gemiddeld daalt met 6,8 procent.

Wat de zeggingskracht van de koopkrachtplaatjes ondergraaft, is dat het CPB moet uitgaan van de nieuwe variabele (torenhoge) energieprijzen, omdat gedetailleerde gegevens over contracten ontbreken (daaraan wordt wel gewerkt).

Veel huishoudens hebben echter nog een vast contract met lage tarieven en merken dus veel minder van de inflatie. Pas als dat contract eindigt, krijgt de koopkracht alsnog een echt forse knauw.

Gezinnen met een inkomen tot 120 procent van het sociaal minimum komen dit jaar met een koopkrachtdaling van -2,2 procent relatief nog redelijk goed weg dankzij een tegemoetkoming door de overheid van 1.300 euro in 2022.

Maar bij ongewijzigd beleid is die toeslag er niet in 2023 en komen de minima volgend jaar dik in de min (-3,6 procent). Terwijl in 2023 de andere huishoudens gemiddeld net in de plus belanden (0,6 procent). Maar nogmaals: veel hangt af van het energiecontract.

Hoe denkt het CPB over prijsstijgingen?

Het CPB gaat er in de basisscenario’s van uit dat de energieprijzen niet verder stijgen dan het actuele niveau. Daardoor neemt de inflatie af, andere productgroepen, zoals voeding, stijgen nog wel in prijs.  Dat heeft als statistisch effect dat de inflatie volgend jaar daalt naar 4,3 procent. Nog steeds erg hoog.

In de woorden van het CPB is het dan ook opvallend dat lonen maar nauwelijks van hun plaats komen, terwijl er in veel sectoren ruimte is om de lonen meer te verhogen. Dit jaar stijgen de lonen slechts met ongeveer 2 procent en volgend jaar met ongeveer 4 procent (bij de overheid iets meer dan in het bedrijfsleven). Maar dat zou dus meer kunnen zijn, volgens het CPB.

Ook de overheid boekt meevallers in diverse soorten en maten. Zo nemen de gasbaten met miljarden toe en geeft ze minder uit dan gepland en gewenst. Zo heeft het ministerie van Defensie moeite om het extra geld te besteden, vooral omdat personeel niet te vinden is. En zo vertaalt de uitbreiding van het leger zich vooralsnog alleen in meer vacatures.

In de eerste helft van dit jaar groeide de economie als kool, rekende het Centraal Bureau voor de Statistiek eerder deze week uit. In de laatste helft van dit jaar zal de economie naar verwachting niet groeien, maar als geheel komt de jaargroei uit op 4,6 procent. Dat betekent dat het nationaal inkomen, dat wat gezinnen en bedrijven gezamenlijk in een jaar verdienen, uitkomt op 933 miljard euro.

Die snelle groei van het nationaal inkomen doet de staatsschuld in relatieve zin verdampen. Die komt op ongeveer 470 miljard euro aan het eind van dit jaar, 47,1 procent van het nationaal inkomen. Fors minder dan de 54,7 procent in 2020, toen de overheid de portemonnee moest trekken om gezinnen en bedrijven door de coronacrisis te trekken.

Samengevat slaat de collectieve verarming door de duurdere energie vooral neer bij gezinnen. Overheid en bedrijfsleven staan er goed voor.

In 2023 pakt de economische groei lager uit (1,1 procent), de werkgelegenheid neemt iets toe, maar blijft historisch gezien erg laag (390.000 werklozen).

Uiteraard zijn de risico’s op tegenvallers groot. Denk aan uitbreiding van de oorlog in Oekraïne, oplopende spanning tussen China en Taiwan, maar ook aan het oplaaien van de coronapandemie.

Wat is er nieuw in deze augustusraming?

Voor het eerst heeft het Planbureau ook armoedecijfers opgenomen in de raming. Een op de tien kinderen leeft in armoede, dat zijn er 300.000. En in totaal leven 1,2 miljoen Nederlanders in armoede.

Het CPB houdt de definitie ‘toereikend, maar niet veel’  aan, kort gezegd een erg karig budget om net aan de gangbare uitgaven van te kunnen betalen. Door de coronacrisis en de hoge inflatie zijn er afgelopen jaar ongeveer 200.000 armen bijgekomen.

Wat is de Augustusraming?

Het Centraal Planbureau spreekt zelf liever van cMEV: de concept-Macro-Economische Verkenningen. Hiermee geeft het Planbureau de actuele economische stand weer, wat voor het kabinet de basis vormt waarop het de begroting voor 2023 baseert.

Met Prinsjesdag brengt het CPB de MEV uit, waarin het analyseert hoe de economie zich ontwikkelt op basis van de economische stand in augustus, plus de besluiten die het kabinet heeft genomen.

Op Prinsjesdag, dat dit jaar op dinsdag 20 september valt, presenteert het CPB ook alternatieve scenario’s (onzekerheidsvarianten) en gaat het dieper in op de armoede onder de bevolking en investeringen van het bedrijfsleven en de overheid.