Levenstestament: Waarom wel of niet nemen?

Het levenstestament – wie regelt mijn financiële zaken als ik dat zelf niet meer kan – is razend populair. Waarom is dat?

Notarissen krijgen de levenstestamenten nauwelijks aangesleept. De akte waarin je je partner, kinderen, vrienden of anderen de opdracht geeft om de financiële belangen te behartigen op het moment dat je daartoe zelf niet meer in staat bent, is bijzonder populair.

Explosieve groei levenstestament

In het eerste kwartaal van 2024 passeerden notarissen een kleine 60.000 van deze bijzondere akten. Sinds 2010 hebben zo’n 1,5 miljoen mensen een levenstestament afgesloten. Ondanks de kosten die ermee zijn gemoeid. De prijs loopt op van 299 euro bij online notaris NuNotariaat tot 1.499 euro bij Notariaat Eemmeer in Bunschoten.

Het comfort van voorbereiding

Wat verklaart de populariteit van de akte, die bijvoorbeeld begint met een zin als: ‘Met dit levenstestament wil ik mede voorzien in de situatie dat ik om wat voor reden dan ook niet meer zelf mijn wil kan bepalen en beslissingen kan nemen.’

‘Het is fijn als er een document ligt dat veel gedoe voorkomt,’ zegt notaris Lucienne van der Geld. Van der Geld is directeur van Netwerk Notarissen en docent aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Mensen maken steeds vaker mee dat ze de zorg krijgen voor bijvoorbeeld naasten met dementie. ‘Als er niets op papier staat, betekent dat veel geregel en onduidelijkheid. Een levenstestament voorkomt dat,’ legt Van der Geld uit. Zij onderscheidt drie niveaus in het levenstestament. ‘Je hebt iemand nodig die over de financiën gaat als je dat zelf niet meer kunt. Wie doet mijn belastingaangifte, wie zorgt ervoor dat de rekeningen worden betaald? Dat staat in elk levenstestament, het vormt de kern.’

Persoonlijke wensen en medische beslissingen

Het tweede niveau is het meer persoonlijke. Dan gaat het bijvoorbeeld om de uitvaartwensen en vragen over langdurige zorg en wonen. ‘Want waar ga ik dan wonen? Is dat zo lang mogelijk thuis? Wat mag in dat geval aan mijn huis worden verbouwd? Het zijn zaken die een bepaalde prijs hebben,’ zegt Van der Geld.

Het derde niveau is de medische component. ‘Wie neemt de medische beslissingen? Wil ik worden gereanimeerd? Hoe sta ik tegenover donorschap?’ Van der Geld ziet in de praktijk dat mensen deze zeer persoonlijke zaken soms ook liever met hun huisarts bespreken. ‘Iedereen moet daarover zelf beslissen. Het persoonlijke en medische hoeft niet per se in het levenstestament. Maar wat je merkt, is dat het een goed moment is om erover na te denken.’

Levenstestament kan ook fijn zijn als je nog fit bent

Het reguliere testament, dus dat bij overlijden, staat met naam en toenaam omschreven in de wet. Het levenstestament niet. Het levenstestament is een soort notariële volmacht. De gevolmachtigde krijgt de bevoegdheid om zaken bij de bank te regelen, schenkingen te doen, maar bijvoorbeeld ook het huis te verkopen. Als partners samen eigenaar zijn van een huis en niets hebben geregeld, en één van de twee krijgt dementie, dan mag de ander het huis niet verkopen zonder tussenkomst van de rechter.

Notarissen spreken in de akte liever van een vertrouwenspersoon dan van een gevolmachtigde, om aan te geven dat je aan diegene je financiële belangen toevertrouwt. Je kunt meer gevolmachtigden aanwijzen, bijvoorbeeld alle kinderen. Of je maakt het kind met de meeste financiële kennis vertrouwenspersoon en de andere kinderen toezichthouder.

Het is van belang dat de toezichthouders en beoogde vertrouwenspersoon op de hoogte zijn van het bestaan van een levenstestament. En hun rol ook willen spelen, benadrukt Van der Geld. ‘Je moet als vertrouwenspersoon goed voor iemand zorgen, en voor diens vermogen.’ Dat is dus een aardige taak.

Van der Geld ziet dat het levenstestament steeds vaker wordt aangegrepen om er een persoonlijk document van te maken. ‘Hoe zie ik die levensfase voor me? Ik had laatst iemand van negentig die zei: “Ik ben nog bij, ik ben nog mentaal in orde, maar heb geen zin meer om financiële zaken te regelen.” Hoe fijn is het dan dat je een vertegenwoordiger hebt die dat namens jou kan doen?’

Is een levenstestament noodzakelijk?

Vroeger had niemand winterbanden, maar opeens lijken ze alomtegenwoordig. Voor levenstestamenten geldt dat net zo. Logisch, want ze bieden zekerheid. Toch is zo’n akte – net als winterbanden – niet noodzakelijk. Veel zaken kunnen ook zonder tussenkomst van de notaris worden vastgelegd. Wensen over uitvaart, langdurige zorg, doorbehandelen of euthanasie. Ze zijn te bespreken met kinderen, vrienden of de huisarts.

Mocht een naaste dement worden, dan kan bij de rechter een verzoek tot bewind of curatele worden ingediend, om diens financiële belangen te kunnen behartigen. Curatele is het zwaardere middel. Doet iemand bijvoorbeeld dwangmatig grote aankopen, dan heeft de curator de juridische mogelijkheid om die transacties terug te draaien.

Wie bewindvoerder of curator is, kan bankzaken regelen en belastingaangifte doen. Maar niet onbeperkt. Uitgaven van 1.500 euro of meer, verkoop van het huis of aanpassingen aan de hypotheek moeten eerst worden goedgekeurd door de rechter. Een aanvraag tot bewind indienen, kost 87 euro en de rechter streeft ernaar om binnen zes weken uitspraak te doen.

Zonder levenstestament of uitspraak van de rechter kunnen de bankzaken ook door iemand anders worden afgehandeld. Zeker de grotere banken bieden de mogelijkheid om bijvoorbeeld kinderen te machtigen. Zo hebben ze toegang tot de betaalrekening en kunnen ze geld overmaken.

Een levenstestament is niet noodzakelijk, maar maakt het simpeler voor naasten en geeft ze duidelijkheid over uw wensen.