Een dezer dagen bepaalt de Raad van State of de gaswinning boven Schiermonnikoog eindelijk kan beginnen. Wat staat er op het spel? En waarom is juist dit platform inzet van een eindeloze juridische strijd?
Op weinig plekken zijn de botsende opvattingen over de energietransitie op de Nederlandse Noordzee tastbaarder dan op een kade langs de Schiedamse Wilhelminahaven. Daar legt staalbouwbedrijf HSM de laatste hand aan twee gigantische constructies die gezamenlijk een belangrijke schakel moeten vormen in de toekomstige gaswinning op zee. Eenmaal op elkaar gestapeld, vormen het onderstel en het productieplatform – gebouwd in opdracht van het Nederlandse olie- en gaswinningsbedrijf ONE-Dyas – een installatie die 20 kilometer boven Schiermonnikoog miljarden kubieke meters gas uit de zeebodem gaat halen.
Tenminste, als het gevaarte ooit de zee op mag. De vraag of ONE-Dyas het gasveld N05-A inderdaad in gebruik mag nemen, is namelijk onderwerp van een slepend juridisch conflict.
Aan de ene zijde van de discussie staan ONE-Dyas en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, dat N05-A essentieel acht in een toekomst waarin Nederland minder afhankelijk is van buitenlands gas. Hardnekkige tegenstand komt er van natuurorganisaties als Greenpeace en Natuurmonumenten, die vrezen dat gaswinning boven Schiermonnikoog leidt tot horizonvervuiling en schade aan natuur en milieu.
De climax in de strijd om N05-A is aanstaande. Uiterlijk vrijdag 21 juni beslist de Raad van State of het gaswinningsbedrijf aan de slag kan, of dat er een verlenging komt van de tijdelijke stop die natuurbewegingen afdwongen. Wat staat er precies op het spel? En wat is überhaupt nog de rol van gaswinning op de Noordzee?
Noordzeegas: klein bier of onmisbare schakel?
Vergeleken met het inmiddels gesloten gasveld onder Groningen stelt de hoeveelheid gas die de overheid nog uit het Nederlandse deel van de Noordzee denkt te kunnen halen, niet zo veel voor. ‘Groningen’ was bij de ontdekking in 1959 met 2.900 miljard kubieke meter gas het grootste veld van Europa. De pakweg honderd kleine huidige en beoogde winningslocaties op zee bevatten samen nog zo’n 100 miljard kubieke meter gas.
Vorig jaar kwam er ruim 11 miljard kubieke meter gas uit de Nederlandse bodem, waarvan zo’n 65 procent uit zee. Ter illustratie: Nederlandse huishoudens en bedrijven verbruiken op dit moment zo’n 30 miljard kubieke meter gas per jaar. Gasveld N05-A, dat deel uitmaakt van het GEMS-winningsgebied en ligt op de grens met Duitsland, bevat naar schatting 4,5 tot 13 miljard kubieke meter. Inclusief omliggende velden kan uit het gebied zo’n 50 miljard kubieke meter gas worden gehaald, waarvan de helft zich aan Nederlandse kant bevindt.
Waarom vindt de overheid Noordzeegas zo belangrijk?
Voor de verwarming van Nederlandse huizen is aardgas nog altijd verreweg de belangrijkste energiebron. Maar de import van Russisch gas is gestaakt en de Groningse put is gedempt, waardoor de overheid op zoek moet naar nieuwe reserves. Mede daarom gaf staatssecretaris van Mijnbouw Hans Vijlbrief (D66) in 2022 de aanzet tot versnelling van de aardgaswinning op de Noordzee.
Gaswinning op eigen grondgebied heeft diverse voordelen, werd al eerder vastgesteld in een rapport van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies. De leveringszekerheid in tijden van internationale spanningen is gegarandeerd, en bovendien is de methaanuitstoot veel lager dan wanneer vloeibaar gas per schip moet worden geïmporteerd uit de Verenigde Staten of de Golfregio. Vanuit nationaal perspectief is het ook aantrekkelijk dat 70 procent van de opbrengsten terugvloeit in de staatskas.
Maar is fossiel dan niet iets van het verleden?
Ja, zeggen de natuurorganisaties. Die zien dan ook weinig in het gasproject boven Schiermonnikoog, het grootste op de Nederlandse Noordzee in vijftien jaar. Ze vrezen de stikstofneerslag door de werkzaamheden, en waarschuwen voor schade aan populaties bruinvissen en zeehonden. Volgens de tegenstanders geven overheid en bedrijven een verkeerd signaal door te investeren in fossiele energie in plaats van hernieuwbare bronnen. Op het eiland bestaat bovendien flinke weerstand tegen de gasplannen, onder meer omdat het beoogde platform volgens sommige bewoners zorgt voor horizonvervuiling.
Nee, zeggen onder meer ONE-Dyas en Christianne van der Wal (VVD), nu nog demissionair minister van Natuur en Stikstof. Zo wijst ONE-Dyas erop dat stikstofneerslag er alleen zal zijn tijdens de voorafgaande boring en de drie weken durende aanleg van het platform, dat vervolgens volledig zal draaien op windenergie afkomstig van turbines op de Duitse Noordzee. Bij de werkzaamheden wordt het geluidsniveau langzaam opgevoerd, zodat dieren een veilig heenkomen kunnen zoeken. Ook worden geluiddempende ‘bellenschermen’ opgetrokken. Op termijn, zo benadrukt het bedrijf, kan de natuur rond de boorlocatie zich herstellen.
Het platform wordt bovendien lager dan in de oorspronkelijke plannen is bedacht, waardoor het vanaf land minder in het oog springt. Volgens ONE-Dyas is het platform daardoor slechts 30 procent van de tijd zichtbaar – alleen bij helder weer. Om overlast te beperken, besloot het bedrijf eerder al om de platformlocatie een stukje noordwaarts te verplaatsen. Daarmee leek het zich voldoende te hebben ingespannen om negatieve effecten af te wenden: in 2022 kreeg het de vergunning om gasveld N05-A te ontwikkelen.
Legden de tegenstanders zich daarbij neer?
Allerminst. De natuurorganisaties spanden een rechtszaak aan en kregen in april deels wat ze wilden. Hoewel de rechter inhoudelijk geen bezwaar had tegen de gaswinning op N05-A, oordeelde hij dat de vergunning gebreken bevatte op het gebied van stikstofdepositie en de bescherming van zeezoogdieren.
Toen die ONE-Dyas die gebreken kort daarop had hersteld, was dat voor de rechter voldoende om de vergunning alsnog geldig te verklaren. Daarop begon het bedrijf onmiddellijk met de voorbereidingen op zee. Een gehuurd boorplatform werd alvast richting N05-A gedirigeerd, om geen tijd te verliezen. Komende zomer, zo is het plan, volgt het enorme productieplatform dat nu nog in Schiedam staat, waarna aan het eind van dit jaar het eerste gas beschikbaar moet komen.
Maar waarom is de juridische strijd nog steeds gaande?
Na de publicatie van het herstelbesluit op 30 mei schroefde Greenpeace zijn verzet op. Actievoerders beklommen het drijvende boorplatform, en de Raad van State werd gevraagd het project stil te laten leggen.
Op 4 juni ging de hoogste bestuursrechter daarin voorlopig mee: in afwachting van een hoorzitting moesten de werkzaamheden tijdelijk stoppen. In de spoedzaak die volgde, zal uiterlijk vrijdag 21 juni een uitspraak komen.
Gaat het platform alsnog de zee op?
Al die tijd is op de werf van HSM in Schiedam flink doorgewerkt. Het voornemen om het productieplatform deze zomer af te varen naar de Noordzee, staat ondanks het juridisch getouwtrek fier overeind, zegt woordvoerder Corine Toussaint van ONE-Dyas. ‘We hebben vertrouwen in een goede afloop van de rechtszaak. Er hebben al zo veel instanties naar gekeken en geoordeeld dat het inhoudelijk in orde is. We hebben gewoon een goed project.’
Verdere vertraging zou niettemin voor een groot logistiek probleem zorgen, erkent ze. Bij HSM staat al een volgend project ingepland, dus over een paar maanden moet de werf leeg zijn. En om het platform deze zomer naar open zee te brengen, reserveerde ONE-Dyas lang geleden al de gespecialiseerde schepen en kranen van Heerema, Allseas en Mammoet. Die zijn slechts een paar weken beschikbaar, en het weer moet in die periode ook nog meezitten. Lukt het dan niet, dan gaat er zo weer een jaar voorbij.