Kerstborrel zonder kater: werkgevers bannen alcohol op bedrijfsfeestjes

Een collega dondert van de trap, een ander ligt laveloos op de wc, en een leidinggevende probeert een getrouwde collega te versieren. Traditioneel sluiten bedrijven het jaar af met een kerstborrel waar de alcohol rijkelijk vloeit, en die daardoor geregeld uit de hand loopt. ­Vieren met alcohol is de norm, met een spaatje proosten voelt toch minder feestelijk. Een wijntje of biertje maakt collega’s ongeremder en de sfeer ongedwongen. En de maandag erna zijn de ‘hilarische’ incidenten het gesprek van de dag.

Toch verandert de manier waarop bedrijven naar de kerstborrel kijken. De lol is er namelijk al snel af als zich serieuze incidenten voordoen. Er zijn veel voorbeelden van medewerkers die na een bedrijfsborrel in beschonken toestand een auto-ongeluk veroorzaakten. Begin november kreeg een 33-jarige man uit de omgeving van Maastricht een jaar celstraf, omdat hij in 2023 na de kerstborrel een ongeluk veroorzaakte waarbij zijn 37-jarige baas, die naast hem in de auto zat, om het leven kwam. De medewerker had zeven bier en twee shotjes op.

Het komt ook voor dat collega’s ruzie krijgen, tot vechtpartijen aan toe. Zo werd jaren geleden een medewerker na 25 jaar dienstverband op staande voet ontslagen omdat hij zijn baas probeerde te slaan, na te veel drankjes op de kerstborrel.

En dan zijn er nog de talloze gevallen van grensoverschrijdend gedrag. Denk aan collega’s die opdringerig en handtastelijk worden en anderen lastigvallen. Zoals in 2017 na het kerstdiner van GroenLinks, toen een woordvoerder een stagiair tegen haar wil probeerde te zoenen en betasten. Zijn arbeidsovereenkomst werd ontbonden, hij kreeg wel nog een transitievergoeding mee.

Is zo’n uitbundige kerstborrel nog wel van deze tijd?

Met al die verhalen over grensoverschrijdend gedrag vragen bedrijven zich af of zo’n uitbundige kerstborrel nog wel van deze tijd is. Leidinggevenden hebben geen zin meer om maandagochtend op kantoor te komen en puin te ruimen, gedoe op te lossen, medewerkers op de vingers te tikken of zelfs te ontslaan. Bovendien zijn incidenten slecht voor het imago. Waarom zou je die risico’s nog nemen, als het ook anders kan?

Die vraag leeft bij een groot deel van de bedrijven, ziet Irene Oerlemans (53), voorzitter van NVP, de beroepsvereniging voor hr-professionals. Ze is ook directeur en oprichter van Bunchmark, dat advies geeft over hr-vraagstukken. ‘Op de kerstborrel kan en mag alles, was lang de gedachte. Maar dat is aan het veranderen. Ook al zijn er nog genoeg bedrijven waar die norm nog wel geldt. Bijvoorbeeld in de reclamesector of op de Zuidas, waar het heel normaal is om met z’n allen overmatig ­alcohol te drinken.’

‘Het thema is niet nieuw. Maar vooral door de grote aandacht voor grensoverschrijdend gedrag zijn bedrijven wakker geschud,’ zegt Pascal Besselink (51), arbeidsrechtadvocaat bij DAS Rechtsbijstand. Concrete cijfers zijn er niet, maar Besselink merkt dat werkgevers en werknemers steeds vaker bij hem aankloppen na een incident op de kerst- of bedrijfsborrel. Vooral het aantal meldingen over grensoverschrijdend gedrag neemt toe.

‘Bedrijven zijn serieus met het onderwerp bezig. Ze beseffen dat ze een deel van de claims en conflicten kunnen voorkomen door alcohol te verbieden.’ Dat geldt volgens hem ook voor bedrijven die nog nooit te maken hebben gehad met incidenten. ‘Ondernemers praten er met elkaar over. Werd er eerst lacherig gedaan over dergelijk beleid, nu is het breed geaccepteerd.’

Kerstborrel drooggelegd: dat geeft rust

Niet alleen de kerstborrel wordt drooggelegd, ook de vrijdagmiddagborrels en andere bedrijfsevenementen. Bij Elke­kastopmaat uit Barneveld, het bedrijf van Lisa van Wolfswinkel (31) dat kasten produceert, wordt al zes jaar geen alcohol meer geschonken tijdens borrels. ‘In mijn omgeving heb ik gezien wat alcohol kan aanrichten,’ zegt ze. Daarop besloot ze om geen alcohol meer op de zaak te schenken. Op de vrijdagmiddagborrels drinken ze er fris en 0.0-bier.

Het beleid geeft haar rust. ‘Ik hoef me nu geen zorgen te maken dat minderjarige medewerkers toch wat drinken. Of dat collega’s met te veel bier op achter het stuur kruipen. Dat is natuurlijk de verantwoordelijkheid van een medewerker, maar je faciliteert het als baas wel.’

Vervoers-, bouw- en productiebedrijven gaan over op alcoholvrije borrels

Oerlemans van Bunchmark ziet dat vooral vervoers-, bouw- en productiebedrijven afstappen van de borrel met alcohol. ‘Dat zit ’m dan vooral in de aard van het werk: in een omgeving zoals een fabriek is het onveilig om alcohol te drinken. Daar organiseren ze voor kerst bijvoorbeeld een feest met warme chocolademelk.’ Onder meer bij bouwbedrijf BAM zijn alle borrels alcoholvrij. Een bouwplaats is simpelweg geen veilige omgeving voor een borrel. Op het hoofdkantoor houden ze zich ook aan die regels, zegt een woordvoerder.

Dat geldt eveneens voor HBM Machines, leverancier van machines en gereedschap. De voorraden liggen in een pand van 40.000 vierkante meter in Waddinxveen, met daaromheen een groot parkeerterrein. Het kantoor bevindt zich daar ook. Alle bedrijfsborrels op het terrein zijn alcoholvrij.

‘Er rijden vrachtwagens met containers, en in het distributiecentrum staan heftrucks en machines. We willen voorkomen dat mensen hier onder invloed rondlopen, wat kan leiden tot onveilige situaties,’ zegt CEO Jan Willem Stapel (45). ‘De locatie van ons bedrijf speelt ook mee. Er is geen openbaar vervoer in de buurt, de meeste mensen komen met de auto. Ik wil voorkomen dat ze met een paar drankjes te veel op wegrijden.’

De borrels bij HBM Machines zijn alcoholvrij sinds januari 2023. Als aftrap van het nieuwe beleid hield het bedrijf een grote nieuwjaarsborrel met cocktails, bier en wijn zonder alcohol. ‘Sommige collega’s hadden het niet eens door. En laatst hielden we een Oktoberfest met alcoholvrije speciaalbieren.’ Op feesten buiten kantoor, met openbaar vervoer en taxi’s in de buurt, mogen medewerkers wel drinken. ‘We wijzen mensen dan wel op hun verantwoordelijkheden.’

Er zijn ook bedrijven die de kerst­borrel helemaal schrappen en een alternatief verzinnen. Het Reinier de Graaf-ziekenhuis in Delft bijvoorbeeld. Omdat het ziekenhuispersoneel vaak onregelmatige diensten draait, lukte het veel verpleegkundigen en artsen niet om naar de kerstborrel te komen. Daarom organiseert het ziekenhuis voor de vijfde keer een ‘Kerst-verwenweek’ met activiteiten voor medewerkers. Vorig jaar waren er onder meer een karikatuurtekenaar, een foodtruck en een dj.

Veel bedrijven schrappen alcohol alleen op bepaalde feesten

Frederike de Groot (45) van de alcoholvrije slijterij World of NIX verhuurt een ­alcoholvrije cocktailbar aan werkgevers die willen uitpakken op bedrijfsfeesten. De afgelopen drie jaar nam de vraag toe. ‘Werkgevers willen daarmee een positief signaal aan medewerkers afgeven, het triggert om minder te drinken. Vaak denken ze dat de animo niet groot is, in de praktijk staat er meestal een rij.’

Hoewel sommige werkgevers alcohol helemaal schrappen, ziet De Groot dat de meeste bedrijven beide opties aanbieden. ‘Of ze schrappen alcohol alleen op bepaalde feesten, bijvoorbeeld als alle familieleden van personeel aanwezig zijn.’

Inclusieve werkcultuur

Onregelmatige roosters, veiligheid en het voorkomen van grensoverschrijdend gedrag zijn niet de enige ­factoren die de traditionele kerstborrel onder druk zetten. Ook de groeiende aan­­­dacht voor een inclusieve werkcultuur speelt mee. ‘Sommige medewerkers drinken geen alcohol uit religieuze overtuigingen. Uit solidariteit houden bedrijven de borrels voortaan maar helemaal alcoholvrij,’ zegt Oerlemans van Bunchmark.

Bij een aantal grote advocaten- en ­accountantskantoren heet die borrel rondom de feestdagen geen ‘kerstborrel’ meer, maar ‘winterborrel’. Al vloeit de alcohol er nog rijkelijk. Ook zijn er bedrijven die rond Thanksgiving iets organiseren, in plaats van met kerst.

Het schrappen van alcohol past ook bij de vitaliteitsbeweging. Steeds vaker bemoeien werkgevers zich met de gezondheid van medewerkers. Er worden vitaliteitsprogramma’s opgezet, en dat heeft ook invloed op de borrels.

Bij zorgverzekeraar VGZ bijvoorbeeld. ‘We willen een gezonder Nederland, en dat begint bij onszelf. Daarom hebben we vier jaar geleden de alcohol op bedrijfsborrels afgeschaft,’ zegt Sanne Habets- van Meegdenburg (29), afdelingsmanager facilitair. ‘In de bruine kroeg in ons pand worden alcoholvrije speciaalbieren geschonken, en vorige week nog hebben we op een evenement geproost met kombucha, een gefermenteerde zoete thee.’

Medewerkers zijn er gewend aan geraakt. ‘Laatst hadden we met collega’s een borrel bij een andere zorgverzekeraar, waar wel alcohol werd geschonken. Je merkt dat de glazen wijn en bier iets met mensen doen. Als je het niet meer gewend bent, voelt dat ongemakkelijk. Ik vind het persoonlijk ook fijner om in zakelijke sfeer nuchter te blijven.’

Voor de kerstborrel kwamen alternatieven. ‘We hebben eens een kerstmarkt georganiseerd, en een pubquiz. Dit jaar maken we een radio-uitzending in de stijl van Serious Request.’

Steeds vaker ADM-beleid bij bedrijven

Het Trimbos-instituut schat dat ongeveer 50 procent van de bedrijven inmiddels een Alcohol-, Drugs,- en Medicijnenbeleid (ADM-beleid) heeft. Daarin staat onder meer hoe er met alcohol op de ­bedrijfsborrels wordt omgegaan. Maar ook hoe een medewerker die overmatig drinkt, kan worden geholpen, om langdurig verzuim te voorkomen. Een ADM- beleid komt vaker voor bij grote bedrijven dan in het midden- en kleinbedrijf.

Voor de meeste bedrijven draait zo’n beleid om gedragsregels en sancties. ‘Maar een goed ADM-beleid heeft ook aandacht voor preventie en zorg, dat zien we nog niet zo vaak. Al neemt het aantal wel langzaam toe,’ zegt Maddy Blokland (64) van het Trimbos-instituut. Ze adviseert bedrijven bij het opstellen van beleid. ‘Vaak zijn incidenten de reden om aan de bel te trekken.’

Het verbieden van alcohol kan protest van medewerkers opleveren. ‘In het begin vonden sommigen het bespottelijk,’ zegt Van Wolfswinkel van Elkekast­opmaat uit Barneveld. ‘In deze regio is het normaal om op vrijdagmiddag een biertje open te trekken. Mensen vinden het raar als je dat verbiedt.’ Inmiddels is het geaccepteerd. Personeel weet wat er wordt verwacht, dat staat duidelijk in het bedrijfshandboek.

Bij een externe borrel in een horeca­gelegenheid mag er wel worden gedronken, maar met mate. Het kwam weleens voor dat er toch stevig werd gedronken. ‘Toen heb ik aan de bar gevraagd of ze wilden stoppen met het schenken van alcohol. Dat vind ik dan flauw van medewerkers en zij van mij, maar dat mag.’ Tegenwoordig is ingrijpen niet meer nodig.

Ook bij HBM Machines was er discussie over het weren van alcohol. ‘Sommige collega’s vinden dat een biertje moet kunnen,’ zegt CEO Stapel. ‘Natuurlijk zijn er mensen die het betuttelend vinden. Maar je kan het nooit voor iedereen goed doen, ook niet als je wel alcohol schenkt. Als werkgever zijn we verantwoordelijk voor alle medewerkers, je moet ergens een duidelijke grens trekken.’

Het beleid heeft tot nu toe geen problemen opgeleverd. ‘Ik heb weleens een flesje met alcohol in de ijskast gevonden. Dat heb ik weggegooid,’ zegt Stapel. Het bedrijf heeft in het personeelsbeleid opgenomen dat er geen alcohol wordt gedronken op kantoor. Er kunnen sancties volgen als het wel gebeurt, dat is nog niet nodig geweest.

Bij Bunchmark pleiten medewerkers juist voor meer alcoholvrije opties. ‘We drinken graag samen een biertje, zowel met als zonder alcohol,’ zegt Oerlemans.

De kerstborrel zonder kater is volgens de bedrijven nog net zo gezellig als voorheen en het went snel. Het is wel te hopen dat medewerkers niet hun plezier in andere verdovende middelen gaan zoeken. Andere organisaties mailen hun medewerkers dat het niet de bedoeling is om drugs te gebruiken op borrels. De volgende worsteling voor werkgevers?