Drie Nederlandse leiders van gerenommeerde denktanks over de belangrijkste wereldwijde ontwikkelingen. In deel 2, Monika Sie Dhian Ho Directeur van Instituut Clingendael: ‘Een nieuwe generatie nationalisten gaat internationaal samenwerken’
Welke belangrijke trend ziet u?
‘Er is een nieuwe generatie nationalisten in opkomst: de “inter-nationalisten” en dat kan een gamechanger zijn. De eerste generatie recente nationalisten was in zeker opzicht dom. Ze voerden het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie of pleitten voor een exit uit de euro. Voor dat soort isolationisme is geen tractie meer. Daarnaast is er een soort kwaadaardig nationalisme dat vooral chaos en polarisatie veroorzaakt. Zij bereiken weinig voor kiezers en als resultaten uitblijven, geven ze de schuld aan rechters, de EU, de deep state of mainstream media.’
‘Nu staat er een type nationalisten op die beseft: als ik mijn verkiezingsbeloften wil realiseren, moet ik internationaal samenwerken. Denk aan Giorgia Meloni in Italië, die samenwerkt met Tunesië en Egypte om illegale migratie tegen te gaan. Dat zijn dus inter-nationalisten. In zeven EU-landen regeren nu nationalisten, zij kunnen binnen de EU en ook met Donald Trump mondiaal de bakens gaan verzetten.’
‘Het gaat veel uitmaken hoe Trump zich opstelt. Als hij gaat voor een egoïstische koers door tarieven te verhogen die ook nationalisten in andere landen pijn doen – denk aan Viktor Orbán in Hongarije, die Chinese autofabrieken heeft – dan wordt het inter-nationalisme ingewikkelder.’
Schuiven nationalistische politici ook op van de ene soort naar de andere?
‘Jazeker, er is evolutie. Brexit-voorman Nigel Farage is een goed voorbeeld. Die zat bij Trump de Amerikaanse verkiezingsuitslag te kijken en probeert internationaal krachten te bundelen. En Marine Le Pen wil niet langer uit de euro.’
‘Binnen de nationalisten zijn er twee stromingen. Je hebt de exclusieve groep die de eigenheid benoemt in termen van ras en religie. Die willen een etnisch wit en christelijk Europa. Zij zijn vaak ook pro-Poetin. En je hebt de meer inclusieve nationalisten, die de gemeenschap zien als een samenlevingsproject met een sterk narratief van waar je als land voor staat. Daar kun je als immigrant bij gaan horen als je wilt, zoals het Nederland van de hardwerkende Nederlanders.’
Hoe gaat dit internationale onderhandelingen veranderen?
‘De afgelopen decennia was internationalisme progressief en liberaal geladen. Kosmopolitische en linkse mensen vonden wereldburgerschap en grenzeloze solidariteit aantrekkelijk. Neoliberalen vonden één wereldmarkt economisch interessant. Maar dit grenzenloze streven was eigenlijk meer globalisme dan internationalisme en dat was precies het probleem.’
‘Nu zal er meer worden ingezet op het beperken van illegale migratie, bijvoorbeeld met terugkeerhubs voor afgewezen asielzoekers. Er is een grote behoefte bij mensen aan een Europa dat beschermt, dus ook voor meer Europese samenwerking op het gebied van defensie.’
Kan het ook tot radicalere veranderingen leiden? Een einde aan asielrecht bijvoorbeeld?
‘Er gaan wel stemmen op om terug te gaan naar het oorspronkelijke Vluchtelingenverdrag van Genève, voor alleen Europese asielzoekers. Dan is Europa wel verantwoordelijk voor vluchtelingen uit Oekraïne, maar niet meer voor die uit Eritrea. Dat is aannemelijker als de exclusieve groep de bovenhand krijgt.’
‘Slim nationalisme gaat ook over het bouwen van instituties, niet alleen over het afbreken ervan. Zoals de periode van de hyperglobalisering van de afgelopen decennia werd geschraagd door de wereldhandelsorganisaties, kunnen de inter-nationalisten nu de structuur en de instituties gaan vormen waarbinnen spelers moeten opereren. Dan zorg je bijvoorbeeld dat die instituties niet meer in progressieve handen zijn, zoals Orbán in Hongarije heeft gedaan. Daartegen oppositie voeren wordt dan veel moeilijker.’
‘Een politiek relevante vraag is of de progressieven en liberalen de samenwerking tussen natiestaten herontdekken en terugkeren van hun grenzenloze globalisme.’
Monika Sie Dhian Ho (57)
Studeerde politieke wetenschappen aan de Erasmus Universiteit. Ze was onder meer directeur van de Wiardi Beckman Stichting. Sinds 2016 is ze directeur van Instituut Clingendael. Zij was ook vicevoorzitter van de Staatscommissie demografische ontwikkelingen 2050.
Abonneer u op de gratis nieuwsbrief EW Ochtend en start de dag scherp met de belangrijkste artikelen over politiek, economie en buitenland.Schrijf u in voor onze ochtendnieuwsbrief
