De grote vermogensoverdracht komt eraan. De babyboomers, geboren tussen 1946 en 1964, komen op leeftijd en hadden vaak de wind mee. Ze hadden mooie banen, de studiefinanciering was nog royaal en ze bezitten dikwijls een afbetaald koophuis. Er staat vaak nogal wat geld op de spaarrekening, en in beleggingen en in stenen zit ook nog een flink vermogen. Dat gaat de komende twintig jaar allemaal naar hun erfgenamen.
Er staat, kortom, een grote vermogensoverdracht op de agenda. Hoe doe je dat op een goede manier? Dat is voor veel babyboomouders en hun kinderen nogal een worsteling.
Erfenis van de tante
Interim-manager Monique (57) is zo’n erfgename, samen met haar zus. Haar tante – de zus van haar moeder – van negentig had een mooie loopbaan, was uiteindelijk secretaris van de raad van bestuur bij een grote financiële instelling en ongetrouwd.
‘Zij was een van de eerste echte carrièrevrouwen in de financiële wereld,’ zegt Monique. ‘Typisch een babyboomer. Geboren net voor de oorlog, dus super zuinig.’
Toen het wat minder met haar ging – ze kreeg gezondheidsproblemen – moesten er zaken worden geregeld. Tante was vrij gelovig, dus de verwachting was dat ze haar geld aan de kerk zou nalaten.
Er was een testament en Monique bood aan om de uitvoering ter hand te nemen. Meteen werd duidelijk dat zij en haar zus na het overlijden van hun tante de erfgenamen zouden worden.
‘Daar schrok ik enorm van,’ zegt Monique. ‘We hadden nooit verwacht dat we zouden erven. Ze heeft geen miljoenen, maar het is toch wel veel geld.’
Over de uiteindelijke bestemming van dat geld praten, vonden Monique en haar zus lastig. ‘Want het lijkt dan net of je aast op de erfenis. Dat is geen rol die je wilt.’
Aan de andere kant: als haar tante een deel van haar vermogen aan de twee testamentaire erfgenamen overdroeg, waren Monique en haar zus 30 procent kwijt aan erfbelasting. En boven de 154.000 euro zelfs 40 procent, omdat ze geen kind of partner zijn.
Monique: ‘Het voelde toch een beetje onrechtvaardig dat iemand zo hard heeft gewerkt en als alleenstaande na overlijden zo’n groot deel naar de belasting zou zien gaan, terwijl ze daarover al die jaren al belasting heeft betaald.’
Toen zijn ze de gesprekken aangegaan. Die duurden bijna drie jaar. Uitgangspunt was dat de directe erfgenamen – Monique en haar zus – ook best goed geboerd hadden en het geld niet echt nodig hadden. Hoe konden ze het dan aan hun kinderen geven? Monique heeft twee volwassen kinderen en haar zus heeft er drie. Twintigers zijn het.
Het werd een heel complex traject, zegt Monique, maar het was ook wel mooi en leerzaam. ‘Want je leert elkaar natuurlijk op een heel andere manier kennen door over zulke dingen te praten en te horen waarvoor zij heeft gespaard. Ik wilde vooral horen bij welke regeling mijn tante zich goed voelde.’
Zo maakte tante expliciet duidelijk dat het geld niet mocht opgaan aan auto’s of reizen. Ze reisde vroeger zelf vaak en wandelde graag in de bergen, dus dat reizen waren uitgesloten, was een verrassing. Het moest echt gaan naar een studie of een huis, vond ze. En de kerk kreeg ook nog een substantieel deel.
De les van Monique: inventariseer wat er is aan vermogen en bespreek de doelen die de erflater ermee heeft.
Hoe de erfenis goed te regelen voor de kinderen
Paulien Koopman (54) werkt bij Rabobank Private Banking en was ‘financieel planner van het jaar 2021’. Hoe de erfenis goed te regelen voor de kinderen, is de belangrijkste vraag die ze krijgt in haar praktijk.
Koopman: ‘Veelal komen de ouders bij me met de vraag of ze nu al moeten schenken, en wat houden ze dan voor zichzelf? Dat laatste kunnen we berekenen. Veel vragen gaan ook over de kinderen, die soms verschillend behandeld zijn. De een heeft nog een jubelton gehad voor de aankoop van een huis en de anderen niet. Hoe ga je daar dan mee om? Ouders willen hun kinderen meestal gelijk behandelen. Dat speelt ook bij bedrijfsoverdrachten. Het ene kind neemt het over en het andere niet. Hoe compenseer je dat andere kind dan?’
Ouders vinden het volgens Koopman in de praktijk wel moeilijk om de teugels los te laten en zich niet te bemoeien met de bestemming van het geld. Ze vinden dat ze hard hebben gewerkt voor het geld en dan moet het wel goed terechtkomen.
Begin op tijd met praten over geld
Raimund Kamp (52) van family office Guidato staat erfgenamen bij die het vermogen niet verloren willen laten gaan. Samen met een collega heeft hij een boek geschreven: De gouden rugzak. Handboek voor vermogende families.
In het boek zijn dat meestal rijke ondernemers en forse miljonairs, maar de principes voor babyboomers met een half tot 1 miljoen euro aan vermogen zijn vergelijkbaar, zegt hij.
De boodschap: begin op tijd met praten over geld. Wat is er? Wat wil je ermee? En wanneer heeft de overdracht plaats? Elk jaar een flinke schenking? Of toch niet? Zijn les: vergeet de menselijke kant niet.
Kamp is van origine fiscalist en keek altijd met die fiscale notariële bril naar het vermogen van zijn klanten. Er is een onderneming, er zijn huizen en hoe kunnen we bij een vermogensoverdracht zoveel mogelijk belasting besparen?
Hij zegt nu: ‘Als in de adviezen die technische inhoud centraal staat, dan missen we een heel belangrijk punt. Dan missen we het relationele en menselijke aspect. Het gaat vaak veel meer over de familiedynamiek. Als je dat uit het oog verliest, dan gaat het fout.’
Het gaat eigenlijk altijd om emoties, zegt ook financieel planner Koopman van Rabo Private Banking. ‘Als we het alleen hebben over geld schenken en zoveel mogelijk belasting besparen, dan is dat te beperkt. Het gaat vooral om emoties, over hoe je je kinderen op weg wilt helpen. Dat zijn heel andere vraagstukken dan het besparen van een paar procent erfbelasting.’
Erfgenamen die kampen met schaamte
Onderschat ook de impact op de levens van de erfgenamen niet, zeggen de adviseurs. ‘Stel, je erft 2 ton en je zit net in je eerste baan die 40.000 euro bruto per jaar oplevert. Wat doet dat dan met je? Ga je vijf jaar niets doen?’ zegt Kamp.
Hij vertelt dat erfgenamen soms kampen met gevoelens van schaamte. Ze hebben er niets voor gedaan, maar zijn toch verwend met een grote som geld, die ook verantwoordelijkheid meebrengt.
Erflaters die absoluut niet over geld willen praten, zijn er ook. Kamp vertelt dat hij soms bij klanten komt die zijn boek over vermogensoverdracht hebben gekaft, want stel je voor dat de hulp in de huishouding – of een van de kinderen – ziet dat er kennelijk veel vermogen is.
Soms erft de vrouw een vermogen en zet dat – ook in 2025 – de verhouding met haar partner onder druk. Zo was er een klant van Kamp die 500.000 euro per jaar aan dividend ontvangt en na de wintersport wel een tikkie naar haar man stuurt, omdat zij het vakantiehuis heeft betaald. Dat zorgt doorgaans voor lastige gesprekken. ‘Je moet daar afspraken over maken, anders krijg je toch spanningen,’ zegt Kamp.
Hij ziet dat bij vermogensoverdracht vaak ook eerdere leningen door de ouders aan een van de kinderen aan het licht komen, waarvan de rest niets weet. Een grote bron van ergernis. Waarom Jantje wel en ik niet?
‘Vermogen kan een enorme splijtzwam zijn in families,’ zegt Kamp. ‘En de ellende is dat het niet bij één generatie blijft, maar doorsijpelt naar andere generaties.’
Zeker bij oud geld is alles gericht op het in stand houden van het vermogen. Daar zit ook veel ervaring in hoe met dat vermogen om te gaan; vaak zijn adviseurs aangehaakt die zorgen voor een zo prettig mogelijke fiscale overdracht.
Kamp organiseert geregeld klasjes met erfgenamen om uit te leggen wat er allemaal komt kijken bij vermogensoverdracht. Bij de kinderen van de babyboomers is die kennis er vaak niet en bij de erflaters zelf ook niet. Dat is een nadeel.
Maar ook voor de deskundigen is het gesprek soms lastig. De vader van Kamp is 80 en zijn moeder is 73. ‘Het soort gesprekken dat ik normaal met mijn cliënten heb, heb ik vorig jaar met mijn vader en moeder gehad.’
Zijn ouders hebben een huis met tonnen aan overwaarde. ‘Mijn ouders leven nog, dus het is van hen. Ik moest wel aan mijn vader vragen hoeveel hij op de bank heeft staan. Hij is introvert en dus was het moeilijk om dat gesprek te voeren.
Hij heeft een oudere broer en zus die beiden dementeren. Dat bood een opening om te zorgen dat het goed geregeld zou worden. Dat is ook meer dan alleen over geld praten. Hij wilde bijvoorbeeld de aftakeling vóór zijn, en dus is er ook over euthanasie gesproken.’
Problemen door geringe financiële opvoeding kinderen
Lisette Spork (48) is financieel planner in Huizen en staat ook mensen bij die vermogen willen nalaten. De aarzelingen en de problemen die vaak ontstaan bij overdracht, zijn volgens haar te wijten aan de geringe financiële opvoeding van de kinderen. ‘De gemiddelde Nederlander heeft geen flauw idee van geld.’
Spork vindt overigens niet dat kinderen alles hoeven te weten over de financiële situatie van hun ouders. ‘Belangrijk is vooral dat ze wordt geleerd wat de waarde is van geld.’
Adviseur Kamp is het daarmee eens: ‘Ieder kind uit een ondernemersfamilie of een familie met veel vermogen, dient een vermogensopvoeding te krijgen. Vermogen zit vaak vast in bedrijven en in vastgoed. Daar moet je over communiceren, kennis over ontwikkelen. En ouders moeten het uiteindelijk loslaten.’
3 ton in de schoot geworpen
Spork ziet nu veel babyboomers langskomen met de vraag wat ze met hun vermogen moeten doen. Als ze 80 zijn, dan is de echtgenoot vaak al overleden en wonen ze in een te groot huis waarvan ze de helft niet meer gebruiken.
Ze zegt dat haar moeder van 82 zo iemand is. ‘Mijn moeder heeft nooit gewerkt en is buitengewoon spaarzaam. Mijn vader had een baan bij de krant en had altijd een mooi salaris. Op zijn 62ste mocht hij al met vervroegd pensioen. Mijn moeder heeft nu een goed inkomen bestaande uit AOW en nabestaandenpensioen en veel overwaarde. Ik schrok daarvan toen ik er indook.’
Haar moeder zou best naar een zorgwoning willen, maar die is er niet. Dus wat gebeurt er? Haar moeder blijft in dat huis zitten dat steeds meer waard wordt. Ze heeft nu 6 ton overwaarde in stenen zitten waar ze niks mee kan.
Spork: ‘Ik ben dus ook zo iemand die straks bij haar overlijden – ik heb één broer – zo’n 3 ton in de schoot geworpen krijgt, waar we dus nooit wat voor hebben gedaan. En waar ik ook niet echt om verlegen zit. Dat is toch apart.’
Financieel planners: ga naar de notaris
Financieel planner Koopman van de Rabo begrijpt wel dat echtgenoten in het grote huis blijven wonen als de partner overleden is. ‘Het is vaak een emotionele kwestie. De kinderen zijn er opgegroeid, het sociale netwerk is daar. Dat maakt het ook wel lastig om afstand te doen van zo’n huis. Maar vermogen overdragen kan ook door middel van bijvoorbeeld speciale regelingen en schenkingen. Daarvoor hoef je niet per se het huis te verkopen.’
Spork zegt dat in de straat waar haar moeder woont nog zes weduwen wonen in min of meer dezelfde situatie. ‘Ik heb nog overwogen of ik haar huis moest kopen. Maar waarom zou ik? Dan zit dat huis bij mij in box 3, betaal ik er stevig belasting over en moet ook nog 10,4 procent overdrachtsbelasting betalen. Ik moet mijn moeder ook commerciële huur rekenen, want anders ziet de fiscus het als een schenking. We zitten allemaal in een soort wurggreep. We kunnen het alleen in een testament goed regelen zodat we de juiste fiscale weg bewandelen als ze overlijdt.’
Ga naar de notaris en regel het, zeggen de adviseurs, want de meeste mensen springen er toch slordig mee om.
‘Als je ouders wilsonbekwaam worden en er is niets geregeld, dan moet je zelfs naar de kantonrechter,’ zegt Spork.
Maximale schenking voor aankoop huis
De tante van Monique zit nu een jaar in een verzorgingstehuis. Haar huis is verkocht. Er is wel een bedrag gereserveerd voor de zorg voor tante, zegt Monique. ‘We gingen er in de berekeningen van uit dat ze 105 wordt, dus er is ruim voldoende om haar goed te verzorgen.’
De oplossing die Monique en haar zus uiteindelijk samen met tante bedachten, is dat de kinderen de maximale schenking kregen voor de aankoop van een huis.
‘Het zorgde bij de notaris nog voor gedoe, omdat mijn zus meer kinderen heeft dan ik, terwijl we samen de erfgenamen zijn. Ik had er geen enkel probleem mee, maar de notaris vond het een ongelijke behandeling en wilde dat het uiteindelijk bij de erfenis zou worden recht getrokken. Wij hebben met elkaar besloten om dit niet te doen.’
Voorwaarde van de regeling was wel dat de kinderen dan ook een huis moesten kopen binnen de gestelde termijn. Gebeurde dat niet, dan moest er toch 30 procent schenkbelasting worden afgerekend.
Drie van de vijf kinderen hebben ook inderdaad een huis gekocht. De twee anderen niet, maar zij zijn gecompenseerd voor de schenkbelasting die ze nu moesten betalen, zodat alle kinderen netto hetzelfde bedrag hebben gekregen.
Kleinere bedragen per jaar of wachten op de erfenis
Inmiddels mag er niet meer zo’n groot bedrag – de jubelton – fiscaal vriendelijk worden geschonken. Dan moet het in kleinere bedragen per jaar. Of toch wachten op de erfenis.
‘Het mooiste was dat onze tante dat allemaal bewust heeft meegemaakt en kon zien wat een impact ze heeft gehad,’ zegt Monique.
Tante zei achteraf nog dat ze best de studie van de kinderen had willen betalen, maar daar was het al te laat voor want ze waren al afgestudeerd. ‘Toen kwam het besef dat we dat gesprek eerder hadden moeten voeren,’ zegt Monique.
Wanneer en hoe ga je het gesprek aan?
De vraag of iemand vermogen kan overdragen, begint met inzicht, zegt financieel planner Lisette Spork. ‘Ik maak altijd een blauwdruk van de huidige inkomens- en vermogenspositie,’ zegt ze. ‘Mensen denken dat ze meestal niet zo veel hebben. Maar als je dan toch gaat kijken wat er nog aan spaargeld en beleggingen is, aan pensioenkapitaal, overwaarde van het huis, soms nog een vakantiewoning, misschien nog een kapitaalverzekering, dan zijn mensen soms echt wel rijker dan dat ze zelf denken.
‘Sommigen zijn best verrast met de uitkomst. Maar het probleem is: hoe kun je het overdragen? Als het vast zit in stenen is dat natuurlijk lastig. Ouderen kunnen geen hypotheek meer nemen om kapitaal over te dragen en zelf in het huis te blijven wonen. Want als je tien jaar voor je pensioen zit, lukt die hypotheek vaak niet meer door een terugval in levenslang bestendig inkomen. En de meesten zijn al pensioengerechtigd. Dus die weg is afgesloten.
‘Dan is vooral belangrijk dat die mensen wel bedenken hoe ze zelf nog willen leven. Wat is de harde kern van het vermogen en wat is eventueel nu al te schenken? Je kunt gewoon berekenen wat je zelf nodig hebt om oud te worden. Als daar bijvoorbeeld uit blijkt dat je ruimte hebt om te schenken, dan kun je dat op een slimme manier doen. Maar praat daar dan wel over met elkaar en leg het vast. Daar zijn schenkingstabelletjes voor. De jubelton voor de aankoop van een huis is er niet meer. Je kunt nu nog eenmalig 32.195 euro schenken wat vrij te besteden is en anders is 6.713 euro de jaarlijkse schenkingsvrijstelling.
‘Dat gesprek en de keuzes die gemaakt moeten worden moet je naar mijn mening wel voeren rond het 55e levensjaar. Zorg ook voor een goed testament en levenstestament, zodat je nabestaanden weten wat er geregeld is en wat er op hen afkomt.’