Na de val van haar Oad dient de familie Ter Haar een claim van 80 miljoen euro in tegen Rabobank. Haar relaas staat niet op zich. Over de methodes van en botsingen met bijzonder beheer.
Op zondagavond 22 september 2013 is Hennie ten Hag met enkele andere Twentse investeerders op het kantoor van Dick Veltman, advocaat bij KienhuisHoving te Enschede. ‘Aan het einde van de avond dacht ik: we hebben de boel opgelost,’ vertelt de eigenaar van de in het oosten van het land bekende makelaarsgroep ten Hag.
Die ‘boel’, dat waren de problemen bij Oad. De reisonderneming van de familie Ter Haar uit het Twentse Holten, goede bekenden van Ten Hag, stond onder grote druk van Rabobank.
Advocaat Veltman had vele van zijn contacten in de regio benaderd voor de ultieme reddingspoging van Oad. Naast Ten Hag behoorde onder anderen Hein Trebbe tot de investeerders. Trebbe is directeur van het grote bouwbedrijf Trebbe Groep uit Enschede.
Toezegging
Rein Sanders ging meedoen. Hij had een paar jaar eerder zijn in Overijssel opererende Sanders Supermarkten verkocht. De familie Ter Haar had al een toezegging binnen van de Brabantse industriepaus Wim van der Leegte. De baas van de VDL Groep had heel wat bussen aan Oad geleverd en wilde de familie niet in de kou laten staan.
Van der Leegte: ‘De familie was bij me gekomen. Ik zei: “Ik doe mee voor één driekwart.”‘ Dat is 1,75 miljoen euro.
Ook PPM Oost, een participatiemaatschappij van onder meer de provincies Overijssel en Gelderland, had zich bij het gezelschap aangesloten. Samen hadden ze op die zondagavond 6,75 miljoen euro bij elkaar. Dat was bijna het bedrag dat nodig was; ze kwamen 2,5 ton tekort.
‘Dat was geen onoverkomelijk gat,’ zegt Ten Hag. ‘Dat geld hadden we gevonden.’ Dan hadden de investeerders het busbedrijf van Oad kunnen overnemen en met die opbrengst hadden ook andere onderdelen (de touroperator, de reisbureaus) verder gekund.
Faillissement
Maar de tijd om die 2,5 ton bij elkaar te sprokkelen, werd de familie Ter Haar en de investeerders niet gegund. Rabobank had eerder, begin september, een krediet geblokkeerd waarmee Oad de inkoop van vakanties betaalde. Toen Oad dat na de bijeenkomst bij KienhuisHoving wilde gaan doen voor het komende vakantieseizoen, zou Rabo hebben geweigerd voldoende krediet beschikbaar te stellen.
Daardoor kon Oad niet inkopen en viel het bedrijf stil. Op 24 september 2013 vroeg de Oad Groep het faillissement aan. Een dag later werd dat door de rechtbank in Almelo uitgesproken.
De familie is anderhalf jaar later nog woedend. Het was niet de eerste reddingspoging die in haar ogen door Rabobank werd getorpedeerd. Vader Joop ter Haar (82), zoon Julius (41) en dochter Quirine (43) willen zelf niet over het verlies van de in 1924 opgerichte Overijsselse Autobusdiensten en hun vermogen praten, maar laten via hun woordvoerder Jan Driessen weten dat ‘incompetentie en angst bij medewerkers van Rabobank’ het Oad-faillissement veroorzaakten.
Begin dit jaar dienen ze een claim in bij Rabobank. De familie eist een schadevergoeding van 80.055.000 euro. Tom de Waard en Marjorie Sinke van DeWaardSinke Advocaten in Amsterdam staan de familie bij.
Niet op zich
‘De bank heeft zijn bijzondere zorgplicht jegens de aandeelhouders van Oad, de familie Ter Haar, geschonden,’ zegt Sinke. ‘En daarmee heeft Rabobank onrechtmatig gehandeld.’ De zaak dient voor de rechtbank in Utrecht. De bank wil om die reden niet inhoudelijk reageren op de Oad-zaak.
Het relaas van Oad staat niet op zich. Het bedrijf, waar op het laatst dik 1.700 mensen werkten en dat over het laatste volledige boekjaar voor de ondergang (2011/2012) een omzet van 576 miljoen euro had, was in de zomer van 2012 door Rabobank bij de afdeling bijzonder beheer geplaatst. Dat gebeurde zowel bij de lokale Rabobank Enschede-Haaksbergen als bij Rabobank Nederland in Utrecht, het bestuurscentrum waar de top van de bank zetelt.
Bij bijzonder beheer komen de probleemgevallen terecht: bedrijven die verlies lijden of simpelweg hun kredieten niet kunnen aflossen. In feite komen ze onder curatele te staan bij de bank. Ze krijgen speciale aandacht, worden gedwongen te reorganiseren en voortdurend te rapporteren.
Ze betalen hogere tarieven en moeten zekerheden afstaan (onderpand op gebouwen en andere bezittingen van het bedrijf), zodat de bank niet het risico loopt dat uitstaande leningen niet worden terugbetaald.
Omstreden
Die afdelingen zijn omstreden. Het zijn vooral ondernemingen uit het midden- en kleinbedrijf (mkb) die er terechtkomen. Grofweg 20 procent van dat mkb, schat belangenvereniging MKB-Nederland, ligt momenteel in die ‘ziekenboeg’. Over hoe bedrijven daar worden behandeld, zijn veel klachten.
Ze komen er te snel in, ze worden financieel gekielhaald. PvdA-minister Jeroen Dijsselbloem van Financiën liet toezichthouder AFM daarnaar onderzoek doen. Die meldde vorige week dat ze bij de onderzochte gevallen geen misstanden heeft geconstateerd. Die conclusie leidde weer tot kritiek van onder meer MKB-Nederland.
Op 16 april houdt de Tweede Kamer een hoorzitting over bijzonder beheer. Naast bankiers en advocaten spreekt daar bijvoorbeeld Hans Biesheuvel, de oud-voorzitter van MKB-Nederland die een eigen belangenclub begon, ONL voor Ondernemers.
Geel-zwarte logo
Het doel van bijzonder beheer zou moeten zijn bedrijven gezonder te maken. Zoveel is duidelijk: bij Oad (geen mkb, maar een grote onderneming) is dat niet gelukt.
De relatie tussen Oad en Rabobank gaat terug tot 2004. Het bedrijf heeft de verliesgevende reisbureaus van Rabo overgenomen. Voorwaarde die de bank bij die deal stelt, is dat Oad voortaan bij Rabobank Enschede-Haaksbergen bankiert.
Het bedrijf bestaat dan tachtig jaar. Er zijn weinig Nederlanders die niet ooit met Oad vakantie hebben gevierd of een uitje hebben gemaakt. En anders is het bedrijf wel bekend van de witte touringcars met het geel-zwarte logo, die over de wegen rijden.
De onderneming heeft dan betere tijden gekend. De traditionele reisbranche lijdt onder de opkomst van internet. Aan het begin van de eeuw neemt het aantal fysieke reisbureaus voor het eerst af, omdat mensen steeds vaker online boeken. Dat merkt ook Oad. Er zijn nieuwe partijen actief, waaronder Booking.com en Cheaptickets.nl.
Buitenstaander
Het familiebedrijf heeft extra ICT-ondersteuning nodig om sterker te staan tegenover de concurrentie. In 2003 besluit Oad om zelf een nieuw automatiseringssysteem te ontwikkelen. Oad wordt dan geleid door een buitenstaander. Joop ter Haar is in 2002 afgetreden als topman en president-commissaris geworden. Julius en Quirine lopen zich warm in het bedrijf om ooit het stokje te kunnen overnemen.
Met de ontwikkeling van dat systeem gaat het echter mis: het wil maar niet werken. Vanaf 2008 slaat het economische klimaat om, waardoor de vakantiemarkt krimpt. In het boekjaar dat eindigt op 31 oktober 2008 bedraagt de omzet van Oad 838 miljoen euro, daarna begint die hard te dalen.
Besparingen
Julius is in 2009 directievoorzitter geworden, zijn zus directielid. Ze kunnen het tij niet keren. In 2011 volgt de financiële afrekening van het mislukte ICT-project en moet Oad afschrijven. Mede door een eenmalige ‘bijzondere last’ van 24,7 miljoen euro lijdt het bedrijf een verlies van 21,6 miljoen.
Voor de goede orde: de onderneming staat ondanks die afschrijving niet op omvallen. Er is weinig schuld. Al die witte bussen en de meeste gebouwen zijn in eigendom. Vanaf 2008 wordt ook gereorganiseerd. De omzetdaling wordt deels gecom-
penseerd met besparingen.
Zijn er eind oktober 2008 nog 1.815 voltijdsbanen bij Oad, drie jaar later zijn dat er bijna driehonderd minder. Begin 2011 wordt Frans Schuitemaker binnengehaald. Hij komt Julius en Quirine in de directie assisteren.
Afschrijving
Dat jaar huurt Oad adviesbureau Booz & Company in, dat het bedrijf helpt met de strategie. Het aantal bestemmingen wordt beperkt en het aantal winkels moet terug van 180 naar maximaal 100. Oad verbreedt het onlineaanbod door Dynamic Packaging aan te bieden, waarbij klanten hun reizen grotendeels zelf samenstellen. In 2012 wordt daarvoor een nieuw ICT-systeem gekocht. Dat gaat in februari 2013 de lucht in.
Rabobank heeft dan al ingegrepen. In de zomer van 2012 is Oad bij bijzonder beheer ondergebracht. De bank is geschrokken van de afschrijving als gevolg van het ICT-drama. Oad draait sowieso moeizaam. Het megaverlies in boekjaar 2010/2011 volgt op jaren met wisselende resultaten.
Heel dramatisch lijkt dat echter niet. Uit diverse in de dagvaarding van De Waard en Sinke genoemde documenten blijkt ook dat Rabo instemt met de in gang gezette veranderingen bij Oad. Waarom zet ze dan die stap?
Brief
Op 12 december 2012, als medewerkers van Oad en Rabo elkaar in Holten treffen, uit de bank plots haar twijfels over de plannen die met Booz & Company zijn uitgewerkt. Niettemin geeft ze aan, in een brief van een dag later, ‘dat een andere dan de hier gekozen koers op dit moment niet tot de mogelijkheden behoort’.
Tijdens die bijeenkomst mort de bank ook over het feit dat een bepaald krediet door Oad wordt gebruikt om verliezen op te vangen en te financieren. Dat is voor de bank reden ‘om zich te beraden op haar relatie met Oad’.
Bij de familie Ter Haar denken ze voor het eerst dat ze te maken hebben met ‘incompetente’ bankmedewerkers die geen idee hebben hoe het in de reiswereld werkt. Dat bepaalde krediet is een zogenoemd ‘seizoenskrediet’. Het is bedoeld om de maanden door te komen waarin reisondernemingen nauwelijks inkomsten hebben, terwijl de vaste kosten doorlopen.
Rood staan
Tussen september en december verkopen ze nauwelijks vakanties; ze zijn vooral bezig met de inkoop voor de winter en zomer het jaar erop. De kredietovereenkomst tussen Oad en Rabobank meldt dat ‘de Faciliteit uitsluitend mag worden aangewend voor de normale bedrijfsuitoefening’ – werkkapitaal heet dat.
Oad mag op die rekening-courant maximaal 20 miljoen euro rood staan. De Waard: ‘Het bedrijf heeft in al die jaren nooit meer dan 17 miljoen in het rood gestaan, terwijl het saldo in de zomermaanden door de inkomsten altijd weer opliep tot een fors positief saldo.
Zelfs in de zomer van 2013, vlak voor het faillissement, was dat 12 miljoen euro. En in de betere jaren trok Oad nauwelijks van het krediet en financierde het zich vooral uit de eigen reserves.’
Dat seizoenskrediet (werkkapitaal) lijkt te doen waarvoor het is bedoeld. In januari 2013 stelt de bank echter dat zij voortzetting van de relatie met Oad enkel verantwoord acht als het bedrijf met een extra kapitaalversterking van 10 miljoen euro komt. Sinke: ‘Willekeur. De kredietovereenkomst biedt geen enkele grond voor die eis.’
Ten einde raad
Ook neemt Rabobank extra zekerheden, wil ze steeds meer overleg en rapportages en verhoogt ze de tarieven die ze aan Oad rekent voor haar diensten – met volgens de dagvaarding ‘ten minste 200.000 euro op jaarbasis’. De cijfers over boekjaar 2011/2012 zijn intussen bekend. Op een omzet van 576 miljoen euro maakt Oad een verlies: 3 miljoen.
Die 10 miljoen euro kan de familie niet zo maar neerleggen. Vrijwel haar hele vermogen zit in Oad, claimt ze. Ze is als enig aandeelhouder van het bedrijf ook opgedraaid voor de enorme afschrijving op het eigen vermogen in 2011. Ze kan hoogstens 2,5 miljoen euro inbrengen.
De familie is ten einde raad. Een financier zoeken voor de resterende 7,5 miljoen is lastig. Die zal onderpand eisen, en dat is nauwelijks meer voorhanden. Rabo heeft dan zekerheden opgeëist die volgens berekeningen van de familie 39,5 miljoen euro waard zijn.
Hoogseizoen
Later zwakt Rabo de eis voor kapitaalversterking af van 10 miljoen naar 7,5 miljoen. Maar dat geld is ook niet zo maar gevonden. In een e-mail van 19 april maakt Rabobank bekend het seizoenskrediet te blokkeren voor roodstand. ‘Dit is geen opzegging van het krediet, maar een voorzorgsmaatregel die debetstanden voorkomt.
Gezien de cashflow van de onderneming zou dit geen probleem moeten zijn.’ Nogal wiedes: het is dan bijna hoogseizoen en de meeste zomervakanties zijn of worden rap betaald.
KienhuisHoving, het kantoor van advocaat Dick Veltman dat de belangen van Oad behartigt, protesteert in een brief van
22 april tegen die opstelling van Rabo. Het haalt niets uit. Rabobank meldt nog geen twee weken later dat zij niet toestaat dat Oad vanaf 1 september 2013, als de magere maanden weer aanbreken, nog gebruik maakt van de bestaande kredietfaciliteit. Tenzij de familie alsnog met die 7,5 miljoen euro over de brug komt.
Woede
Joop, Julius en Quirine ter Haar koken van woede. Om die 7,5 miljoen bij elkaar te krijgen, is al geprobeerd om de bussen te verkopen. Die zouden vervolgens worden teruggehuurd. Die deal gaat niet door, omdat de bank, zo melden De Waard en Sinke in hun dagvaarding, geen zekerheden wil vrijgeven. Er volgen meer reddingspogingen.
De Twentse ondernemer Dik Wessels van aannemer VolkerWessels zou een achtergestelde lening van 5 miljoen euro aan Oad willen verstrekken. Met de 2,5 miljoen van de familie erbij zou die 7,5 miljoen dan binnen zijn geweest. Ook toen zou Rabo hebben geweigerd zekerheden af te staan.
Daarna komen nog drie investeringsmaatschappijen langs, die eveneens nul op het rekest krijgen. Misschien wel de interessantste gegadigde is het grote Duitse supermarktconcern Rewe, dat ook een reisorganisatie uitbaat en voet aan de grond wil krijgen in Nederland. Rewe wil Oad overnemen.
Werkgelegenheid
De Globe-reiswinkels (ook onderdeel van Oad) worden dan door Rewe doorverkocht aan D-reizen en het busbedrijf gaat naar de Amsterdamse investeerder Nobel Capital Partners. De Oad Groep bestaat daarmee niet meer, maar de familie Ter Haar, stelt woordvoerder Driessen, is tot die stap bereid om de Oad-bedrijven te redden en de werkgelegenheid te behouden.
Dat speelt medio augustus 2013. Rewe wil boekenonderzoek doen en vraagt Rabo daarom om gedurende dit proces de kredietfaciliteit, die per 1 september zal worden opgezegd, door te laten lopen. Dat wil de bank niet, aldus Driessen. Rewe wil daarop zijn belangstelling bij Rabobank komen toelichten. ‘Dat gesprek is domweg geweigerd.’
Het krediet wordt uiteindelijk op 6 september opgezegd. Op 22 september komen bij KienhuisHoving de Twentse investeerders bij elkaar voor die ultieme reddingspoging. Rabo toont nog coulance door 500.000 euro te willen bijdragen, waarmee de geëiste kapitaalversterking op 7 miljoen euro uitkomt in plaats van de eerdergenoemde 7,5 miljoen. De familie en de investeerders komen op die zondagavond niet verder dan in totaal 6,75 miljoen.
In het zicht van de haven
De familie Ter Haar ziet haar bedrijf in het zicht van de haven stranden en is ervan overtuigd dat Rabobank dat zo heeft gestuurd. Dat baseert ze op een interne e-mail van Rabo van 18 september 2013 die Oad onbedoeld ontvangt. Daarin staat dat het voor ‘de bank beter is de plannen af te wijzen en de opzegging door te zetten’.
Volgens de familie had de bank haar definitieve standpunt dus al voor de bijeenkomst van de 22ste ingenomen. Het geduld bij Rabo was kennelijk op. In januari 2013 had ze een vermogensversterking geëist die negen maanden later in haar optiek niet geregeld was.
Toch is er iets opmerkelijks.
De curatoren die in het faillissement worden benoemd, constateren dat er op de faillissementsdatum (25 september 2013) een positief saldo op de rekeningen bij Rabo is van ruim 4 miljoen euro. Ze zien ook dat Rabo dan een vordering bij Oad heeft uitstaan van in totaal 11,9 miljoen.
Peanuts
Dat bedrag is niet niets, maar peanuts vergeleken met het bedrag van 39,5 miljoen euro dat de bank volgens de familie via zekerheden heeft veiliggesteld. Of dat bedrag klopt, is niet duidelijk. Curator Dignus Meulenberg van het Zwolse advocatenkantoor Benthem Gratama wil het niet bevestigen.
In het faillissementsverslag staat wel dat ‘de bank veel meer onder zich heeft dan nodig is voor de betaling van de vordering’. Dat maakte het vinden van een extra financier zo lastig.
De curatoren verkopen heel snel verschillende onderdelen uit de failliete boedel. Zoals het busbedrijf, dat naar Frans Schuitemaker – voormalig directielid van de Oad Groep – en Nobel Capital Partners gaat. Al met al houden circa zeshonderd medewerkers van Oad hun baan. De miljoenenopbrengst van alle verkopen gaat, net als de betalingen door debiteuren van Oad, grotendeels naar Rabo.
Wrang
De curatoren beginnen ook onmiddellijk met onderzoeken. Dat is vaste prik bij faillissementen. De oorzaken van de ondergang en mogelijk wanbeleid worden onderzocht, maar ook ‘de rechtsgeldigheid van de vorderingen en zekerheden van Rabobank’.
In het vierde faillissementsverslag van de Oad Groep van 31 oktober 2014 staat dat de bank op verzoek van de curatoren toen al ruim 7,3 miljoen euro had teruggestort in de boedel. Dat is een deel van het teveel dat Rabo ‘onder zich heeft’.
Deze week, op 1 april, na het ter perse gaan van deze Elsevier, verscheen het vijfde verslag van de curatoren. Meulenberg wilde voorafgaand aan de publicatie niet aangeven of er meer duidelijk is over de rechtsgeldigheid van het handelen van Rabo en of de bank inmiddels meer geld heeft teruggestort.
Het faillissement is voor de familie uiterst wrang. Haar Oad draaide niet best, nee, maar ze had op meer steun gerekend. In de dagvaarding wordt gemeld dat volgens bij Rabo bekende prognoses de boekjaren 2012/2013 en 2013/2014 positieve bedrijfsresultaten hadden opgeleverd, van 1,4 miljoen en 4,9 miljoen euro. ‘De familie beschouwde de Rabobank als hun bank,’ zegt Driessen.
Zorgplicht
‘Nog nooit was een betaling gemist, er waren reële oplossingen voor Oad en er was perspectief door de ingezette koers. Waarom wordt zo’n bedrijf de afgrond in geduwd? Met die vraag loopt de familie al anderhalf jaar rond. En ze eist gerechtigheid en eerherstel.’
De advocaten De Waard en Sinke zijn vanzelfsprekend vol vertrouwen. Ze voelen zich gesterkt door de vele jurisprudentie van de laatste jaren die steeds meer duidelijkheid heeft verschaft over de bijzondere zorgplicht die banken hebben in het maatschappelijk verkeer.
‘Cruciaal in de Oad-zaak,’ vertelt Sinke, ‘is dat Rabobank in een rechtstreekse relatie is getreden met de aandeelhouders door van hen een kapitaalversterking te eisen. Met die relatie is Rabobank onzorgvuldig omgegaan.’
Recente arresten van de Hoge Raad in volgens de advocaten vergelijkbare zaken maken duidelijk dat de maatschappelijke functie van banken behelst dat zij zich onder meer de financiële belangen van derden dienen aan te trekken. De Waard: ‘Doet een bank dit niet of onvoldoende, dan handelt ze onrechtmatig.’
Zwaar middel
Het Oad-dossier biedt voldoende aanknopingspunten, stelt het advocatenduo, om te zien dat Rabo zich daaraan schuldig heeft gemaakt.
Onder meer, zeggen ze, door op onjuiste gronden te eisen dat de familie voor een vermogensversterking moest zorgen als Oad zijn kredietfaciliteit wilde behouden. Door reddingspogingen ‘moedwillig’ te frustreren, door het eigenbelang te laten prevaleren boven dat van een onderneming met 1.700 werknemers.
Sinke: ‘Een krediet opzeggen is een zwaar middel. Het mag van de Hoge Raad, als het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet onaanvaardbaar is. Dat was het bij Oad wel.’ De Waard: ‘Verliezen werden aantoonbaar gefinancierd uit de reserves van het bedrijf. En die reserves waren aanzienlijk, mede doordat de aandeelhouders voor het laatst in 2007 een bescheiden dividend aan zichzelf hadden uitgekeerd.’
Rabobank reageert fel, als vader Joop en zijn kinderen Julius en Quirine in december aankondigen met een claim te komen. Zouden ze die doorzetten, dan stelt Rabo hen ‘aansprakelijk voor alle schade die de bank dientengevolge zal lijden’. De familie heeft een ‘oorlogskas’ en gaat desnoods door tot aan de Hoge Raad. Eind februari ontvingen de familie en haar advocaten een eerste antwoord van Rabo op de dagvaarding. De Waard en Sinke werken nu aan een repliek daarop.
Net als de afwikkeling van het Oad-faillissement kan de juridische strijd vele jaren duren.
Elsevier nummer 14, 4 april 2015