Op 23 april is het tien jaar geleden dat het eerste YouTube-filmpje werd geplaatst. Een hele generatie groeide op met de videowebsite. De impact van YouTube is enorm. ‘Het is een wereldwijd onlinelaboratorium.’
De cijfers zeggen genoeg: ruim 1 miljard unieke bezoekers per maand, 4 miljard videoviews per dag en 300 uur aan nieuwe video’s per minuut. Het succes van YouTube is grenzeloos. Wereldwijd is het na Google en Facebook de meest bezochte site. De invloed van ’s werelds grootste videowebsite reikt ver.
Maar waarom is het zó populair? ‘YouTube creëert nieuwe gemeenschappen, nieuwe vormen van expressie,’ zegt Michael Wesch (39), cultureel antropoloog aan Kansas State University. ‘Iedereen met een smartphone of een webcam kan zich laten gelden.’ De drempel is laag. Miljoenen gebruikers van over de hele wereld komen dankzij YouTube met elkaar in contact. Ze communiceren dwars door grenzen, taalbarrières en tijdzones heen.
Wesch: ‘Kinderen in Japan leren van YouTube-video’s die zijn gemaakt in de Verenigde Staten, en vice versa. YouTube is een wereldwijd onlinelaboratorium. ‘Mensen gebruiken de site om kennis door te geven. Denk alleen al aan de duizenden How to-filmpjes.
Wie niet weet hoe hij een stropdas knoopt, een kast in elkaar zet of een gerecht bereidt, vindt op YouTube een enorme voorraad gefilmde handleidingen. Een zoekopdracht – in het Engels – naar ‘Hoe maak ik een cheesecake‘ levert 106.000 video’s op, ‘Hoe gooi ik een boemerang‘ 37.000, ‘Yoga voor beginners’ 726.000.
Gemeenschap
De opkomst van de videowebsite roept qua impact herinneringen op aan de beginperiode van de televisie.’Toen er in de jaren vijftig ineens een beeldbuis in onze woonkamers stond, veranderde dat de onderlinge relaties,’ schreef de Amerikaanse communicatiewetenschapper Neil Postman (1931-2003) in 1985. ‘We keken niet meer naar elkaar, maar naar de televisie. Onze cultuur werd bepaald door de conversaties op tv.’
Eenzelfde revolutie deed zich het afgelopen decennium voor met YouTube. Dat ontwikkelde zich in tien jaar tot een maatschappelijk, technologisch en cultureel fenomeen.
Wesch – in 2008 ‘professor van het jaar’ in Amerika, mede dankzij zijn YouTube-colleges – bestudeert de invloed van nieuwe media op de menselijke interactie, ofwel ‘digitale etnografie’. YouTube fascineert hem. ‘Je neemt een filmpje op in de vertrouwde omgeving van je slaapkamer, je praat tegen een onzichtbaar publiek, maar intussen verschijn je op de meest openbare plek op aarde.’
Networked individualism noemt de Canadees-Amerikaanse socioloog Barry Wellman (73) het. ‘We zijn steeds onafhankelijker en individualistischer, maar we houden het verlangen om bij een gemeenschap te horen. YouTube draagt daaraan bij. ‘Tot YouTube werd opgericht, was het bijna ondoenlijk om goedkoop en snel video’s online te zetten en te bekijken. YouTube bood individuen en instituties een platform waarop ze zich konden uiten. Satirisch of serieus. Politiek of cultureel.
YouTube droeg bij aan Barack Obama’s overwinning tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2008 en 2012, diende als informatiekanaal tijdens de ‘Arabische Lente’ en bood een wereldwijd podium aan popsterren als de Canadees Justin Bieber, de Zuid-Koreaan Psy en de Nederlandse Esmée Denters. Inmiddels is YouTube zo ingeburgerd dat een doorbraak dankzij de website geen voorpaginanieuws meer is, zegt Wesch. ‘Het is de hype voorbij. YouTube is onderdeel van onze cultuur geworden.’
Oprichting
De drie oprichters – Chad Hurley (38), Steve Chen (36) en Jawed Karim (35) ontmoeten elkaar in 2000 als medewerkers van de onlinebetaaldienst PayPal. Als dat bedrijf in 2002 voor zo’n 1,5 miljard dollar wordt overgenomen door eBay, ontvangen de drie een forse bonus, die ze in een eigen bedrijfje steken. Hun eerste initiatief, de datingsite Tune In Hook Up, mislukt.
Het idee om een videowebsite te beginnen, ontstaat in 2004. Karim is op zoek naar bewegende beelden van twee gebeurtenissen waarover iedereen het heeft: de ‘nipplegate‘ rondom zangeres Janet Jackson, van wie tijdens de Amerikaanse Super Bowl kort een blote borst te zien is, en de allesverwoestende tsunami in de Indische Oceaan op Tweede Kerstdag.
Er is geen site waarop de beelden eenvoudig zijn terug te vinden. In 2004 wordt bovendien onlinefotodienst Flickr opgericht. Het inspireert Hurley, Chen en Karim om een soortgelijke site te lanceren waarop video’s voor een groot publiek zichtbaar kunnen worden gemaakt. Op maandag 14 februari 2005 registreert Hurley de domeinnaam youtube.com.
De eerste brainstormsessie is in een geïmproviseerd kantoor in de garage van Hurley in San Mateo, een stad in Silicon Valley. Met een klein team ontwikkelaars werken ze fulltime aan de site. Hurley concentreert zich op het uiterlijk en het logo, Chen en Karim verdelen de technische taken. Op 23 april 2005, precies tien jaar geleden, zetten de oprichters het eerste filmpje online.
De video ‘Me at the zoo‘ duurt 19 seconden en is zo eenvoudig als het klinkt: zonder opsmuk poseert Karim in de dierentuin van San Diego voor een kudde olifanten. De eenvoud maakt de intentie van de makers duidelijk: Broadcast Yourself – zend jezelf uit. Na zes maanden, in oktober 2005, is Nike het eerste grote bedrijf dat YouTube inzet voor een reclamecampagne. De video met de Braziliaanse voetballer Ronaldinho wordt in korte tijd een miljoen keer bekeken. YouTube raakt in een stroomversnelling als het een maand later een investering van 3,5 miljoen dollar krijgt van Sequoia Capital, een van de grootste financiers van start-ups in Silicon Valley.
In het filmpje The Making of YouTube toont Hurley trots de sleutels van het nieuwe kantoor aan zijn collega’s. Het YouTube-gezelschap neemt zijn intrek in een ruimte boven een pizzeria en een Japans restaurant in San Mateo.
Uitvinding
De opkomst van YouTube valt samen met de opkomst van ‘web 2.0′, de fase waarin internet zich dankzij de populariteit van verschillende sociale netwerken ontwikkelt tot een plek waar iedereen met elkaar in gesprek is. Ook worden de verbindingen steeds sneller. In december 2005 worden al 8 miljoen video’s per dag bekeken. In minder dan een jaar loopt dit aantal op tot 100 miljoen video’s per dag en staat YouTube in de top tien van meest bezochte websites ter wereld.
De groeiende populariteit ontgaat ook Google niet. Eric Schmidt, op dat moment CEO van Google, klopt in oktober 2006 aan bij YouTube. Hij noemt video ‘de volgende stap in de evolutie van internet’ en betitelt de site als ‘het MTV van de huidige tijd’. Een maand later is de deal een feit en verhuizen de 68 YouTube-medewerkers naar een groot kantoor in San Bruno. Google neemt YouTube over voor 1,65 miljard dollar. Met de overname koopt Google niet alleen het bedrijf, maar ook de YouTube-gemeenschap – met miljoenen potentieel nieuwe gebruikers.
Het Amerikaanse weekblad Time roept YouTube eind 2006 uit tot uitvinding van het jaar. De miljoenen mensen die anoniem bijdragen aan de inhoud op sites als Wikipedia, Facebook en YouTube worden in 2006 Person of the Year. Op de cover van Time verschijnt een computerbeeldscherm met de tekst ‘You. Yes, you‘.
In de jaren die volgen, ontdekken invloedrijke individuen en organisaties de macht, maar ook het gevaar van YouTube. Tal van nationale regeringen censureren YouTube omdat ze vrezen dat de inhoud van de filmpjes tot sociale en politieke onrust kan leiden. In China, Pakistan, Iran en Congo geldt anno 2015 nog altijd een verbod op de videowebsite.
In 2007 organiseert YouTube met CNN debatten voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2008. Voor het eerst wordt een debat gevoerd aan de hand van videovragen van burgers. ‘In Amerika is YouTube sindsdien niet meer weg te denken als onderdeel van een professionele campagne,’ zegt politicoloog Philip van Praag (66), die onderzoek deed naar YouTubes rol tijdens verkiezingscampagnes.De PvdA start in maart 2006 als eerste Nederlandse partij een eigen YouTube-kanaal.
Inmiddels hebben alle partijen dat, behalve de christelijk-orthodoxe SGP – omdat het kanaal op zondag niet op zwart kan. Toch is de politieke betekenis in Nederland nog beperkt, zegt Van Praag: ‘Als alleen familie en vrienden kijken, heeft het weinig zin.’In 2007 krijgen gebruikers de mogelijkheid van hun hobby business te maken. Amper een jaar later verdienen de succesvolste YouTubers al ‘bedragen met zes nullen’, bericht The New York Times in 2008.
Koploper is de Zweed Felix Kjellberg (25) – alias PewDiePie – met 36 miljoen abonnees en een geschat jaarinkomen van ruim 5 miljoen dollar. De filmpjes waarin hij videospellen speelt en becommentarieert, werden in vijf jaar tijd in totaal meer dan 8,3 miljard keer bekeken. PewDiePie is dusdanig gezaghebbend dat hij de verkoop van videogames kan maken of breken.
Verdienen
Ook in Nederland lukt het steeds meer YouTubers geld te verdienen met hun filmpjes – vlogs. Enzo Knol (21) heeft sinds hij in 2013 begon al zo’n 650.000 abonnees aan zich weten te binden. Zijn filmpjes over ‘wat hij meemaakt’ werden in 2014 in totaal meer dan 214 miljoen keer bekeken. Naar verluidt verdiende Knol daar ruim 3 ton mee.
Een nieuwe generatie dient zich aan. Ruim 7 miljoen Nederlanders maken gebruik van YouTube, van wie 1,1 miljoen dagelijks. YouTube ondergraaft de traditionele manier van tv-kijken. Online hebben ze zelf de controle over wanneer ze fragmenten bekijken.
‘Toch zal YouTube televisie niet helemaal verdringen,’ zegt Amanda Lotz, media- en televisiewetenschapper aan University of Michigan en auteur van het boek The Television Will be Revolutionized. ‘Maar tv moet zich door YouTube wel aanpassen aan de nieuwe realiteit van het internet.’ Zo herdefinieerde YouTube al de definitie van kwaliteit. Veel filmpjes van bedenkelijk niveau werden een hype, getuige het filmpje Charlie bit my finger – again! – meer dan 800 miljoen keer bekeken – en de duizenden schutterige amateurfilmpjes van lachende baby’s, niezende pandaberen en pratende honden.
Pornografie – belangrijk voor technische vernieuwing – is verboden op YouTube en wordt verwijderd. Wel zijn er sites die hun eigen pornovariant van YouTube maakten. Mededelingen over de kosten en baten van YouTube doet Google niet, maar naar schatting bedroeg de omzet van YouTube in 2014 zo’n 4 miljard dollar – verdiend met de vele advertenties. Google heeft ervoor gezorgd dat YouTube kon uitgroeien tot een wereldwijd fenomeen. De waarde van de videosite wordt geschat op 40 miljard dollar.
Gek genoeg is YouTube ondanks het aanhoudende succes nog altijd niet winstgevend, schreef The Wall Street Journal begin dit jaar. YouTube bezit een enorme hoeveelheid data van gebruikers, en sinds 2007 veel adverteerders, toch speelt het nog altijd niet meer dan quitte.Over populariteit heeft YouTube niet te klagen.
De site maakt de wereld zichtbaarder. De gebruiker is getuige van grote en kleine zaken: maker én kijker van filmpjes als ‘Wat is de Europese Unie?‘ (4,4 miljoen video’s) tot ‘Hoe leer ik salsa dansen?‘ (1,2 miljoen video’s). De hele wereld op een schermpje.
Elsevier nummer 16, 18 april 2015