De wapenhandel van defensie is al sinds jaar en dag een zorgenkind van jewelste. De problemen zijn niet alleen te wijten aan te weinig geld, maar ook aan slecht management.
Als politici een probleem ontwaren, is doorgaans de eerste reflex om de portemonnee te trekken. Maar alleen maar geld uittrekken lost zelden wat op. Dat het kabinet na jarenlange bezuinigingen nu een kwart miljard euro meer wil uitgeven aan defensie, is dan ook niet per se de enige oplossing.
Onlangs noteerde ik al dat niet alleen de bezuinigingen op defensie van de laatste kwart eeuw tot een grote verzwakking van de landsverdediging hebben geleid, maar dat die verzwakking evenzeer werd veroorzaakt doordat de toch al verzwakte defensie ook nog eens aan ontwikkelingshulp moest doen, aan industriepolitiek en aan werkgelegenheidsbeleid.
Ook werden gevaarlijke missies op touw gezet die wel een diplomatiek doel dienden, maar niet de veiligheid van Nederland en de Nederlanders. Ook legde het bijeenhouden van de eurozone het af tegen de veiligheid.
Pantserhouwitsers
Daar komt nog iets bij. De bedrijfsvoering van defensie deugt ook niet. Dat is niet alleen te wijten aan de krijgsmacht en het ministerie, al gaan die allerminst vrijuit. Het helpt ook zeker niet dat achtereenvolgende kabinetten wispelturig bleken over waar we defensie eigenlijk voor hebben.
Zo maar een voorbeeld. In het voorjaar van 2002 bestelde de toenmalige staatssecretaris van Defensie, de VVD’er Henk van Hoof, in Duitsland voor 244 miljoen euro 57 pantserhouwitsers – zware kanonnen gemonteerd op een zware tank.
Dat ontging vrijwel iedereen, want het waren de dagen dat Pim Fortuyn oprukte in de opiniepeilingen. En als het wapenaankopen betrof, ging het ook toen al voornamelijk over de nieuwe straaljager, de Amerikaanse JSF.
Enkele maanden later was Van Hoof ambteloos burger en was er een nieuw kabinet, het eerste kabinet-Balkenende. Dat kabinet wilde de pantserhouwitsers van Van Hoof helemaal niet. Ze werden beschouwd als een soort Koude Oorlog-materieel en we dachten in die dagen dat Rusland een vriend was geworden.
De zware Duitse ‘vuurmonden’ van Van Hoof zouden, zo dacht men, ook te zwaar zijn om naar nieuwe, verre conflictgebieden te vliegen. Nog voordat ze waren geleverd, poogde het kabinet-Balkenende een deel van de pantserhouwitsers door te verkopen aan Noorwegen.
Toen dat niet lukte, hielden we ze maar zelf. Enkele pantserhouwitsers kwamen nog van pas in Afghanistan. Het merendeel is nooit gebruikt en kwam alsnog in de verkoop. De aankoopprijs was intussen (in 2012) wel opgelopen tot 467,9 miljoen euro.
Duikbotenaffaire
De wapenhandel van defensie is al sinds jaar en dag een zorgenkind van jewelste. We kenden helmenaffaires en duikbotenaffaires. Al te vaak zijn voormalige bewindslieden en voormalige topmilitairen lobbygewijs bij de wapeninkoop betrokken. We kopen graag lichtzinnig, duur en al te vaak zinloos in en verkopen vervolgens noodgedwongen voor een schijntje.
In de jaren negentig en ook na de eeuwwisseling deed defensie graag zaken – zowel voor aankoop als verkoop – met zakenman Joep van den Nieuwenhuyzen, wiens kleurrijke loopbaan in defensiematerieel eindigde in faillissementen en gevangenisstraf.
Een jaar geleden schrapte – om nog maar eens iets te noemen – VVD-minister Jeanine Hennis de levering van de laatste zeven van twintig NH90-helikopters voor de marine, onder meer omdat die Italiaanse machines niet tegen zeewater blijken te kunnen.
De toestellen kosten samen wel 1,3 miljard euro. Hennis’ klachtenrapport over de NH90 vertoont een treffende overeenkomst met de rapporten over de Fyra-treinen die zijn teruggestuurd naar Italië. Ze werden dan ook geleverd door hetzelfde Italiaanse bedrijf.
Overigens trok Hennis de annulering van de zeven marine-helikopters na een half jaar zonder duidelijk verhaal net zo makkelijk weer in.
‘Verre van optimaal’
Nu zijn er weer alarmerende rapportages van zowel defensie zelf als van de Algemene Rekenkamer: het Nederlands militair materieel deugt niet of is ontoereikend of er zijn te weinig vakbekwame technici beschikbaar.
Maar uit de rapporten van de Algemene Rekenkamer kan ook worden gelezen dat de problemen bij defensie niet alleen te wijten zijn aan te weinig geld, maar ook aan slecht management. De bedrijfsvoering is ‘verre van optimaal’. De automatisering heet zelfs ‘zorgwekkend’.
Als gezegd: niet alle problemen los je op met geld. En alleen maar meer geld uittrekken, lost zelden wat op.
Elsevier nummer 23, 6 juni 2015