Een halve eeuw na de teruggave van de gemeente Selfkant is de grens tussen Nederland en Duitsland in de streek nog maar moeilijk te zien. Veel huizen uit de Nederlandse tijd geven het straatbeeld een Nederlands aanzien, de oude grensovergangen zijn allang uit het straatbeeld verdwenen. Achter de voordeuren wonen bovendien nog steeds veel Nederlanders: ruim een kwart van de inwoners heeft de Nederlandse nationaliteit.
Annexatie
Tijdens de annexatie door Nederland, tussen april 1949 en augustus 1963, was de situatie complex. Er bestonden pro-Duitse en pro-Nederlandse facties in de bevolking, stelde de Duitse cultuurwetenschapper Rüdiger Haude na talloze gesprekken met inwoners en een uitgebreide analyse van historische bronnen vast.
Met name in de zuidelijke dorpen in de Selfkant zoals Wehr en Süsterseel stonden mensen zeer gereserveerd tegenover het Nederlandse gezag, in de noordelijke dorpen zoals Höngen waren de bewoners positiever.
Evacuatie
Haude: ‘De oorzaak daarvoor ligt in de oorlog. Toen de geallieerden in het najaar van 1944 oprukten, liep het front dwars door de Selfkant. De inwoners van de zuidelijke dorpen werden naar Nederland geëvacueerd, de inwoners van de noordelijke dorpen naar plaatsen in Duitsland.’
Voor beide groepen was de evacuatie traumatisch. Maar de evacuées in Nederland stonden naderhand zeer sceptisch tegenover Nederlanders. Zij die in Duitsland waren ondergebracht werden door de lokale Duitse bevolking onvriendelijk behandeld. Hun Duitse nationale gevoel raakte daardoor beschadigd.’
Anti-Nederland
Het opvallende is volgens Haude dat tijdens de Nederlandse tijd de meeste anti-Nederlandse incidenten, zoals het kalken van leuzen op muren en wegen en het neerhalen van Nederlandse vlaggen, in de zuidelijke dorpen plaatsvonden. Haude: ‘In Höngen werden de Nederlanders welkom geheten.’
De Heimatverein, de heemkundevereniging, die na de oorlog werd opgericht en pro-Duits was, kreeg in de zuidelijke dorpen veel steun. ‘Er was in een van de zuidelijke dorpen nog een afsplitsing van de Heimatverein die nog pro-Duitser was.’
Referendum
Desondanks denkt Haude dat een ruime meerderheid van de bevolking het Nederlandse gezag steunde. ‘Als er een referendum was gehouden, iets waar Nederlanders en de bevolking zelf op aandrongen, had 70 procent voor Nederland gekozen.’
Maar de bevolking werd niets gevraagd. Niet bij de aanhechting in 1949 en niet bij de teruggave in 1963. Haude vindt dat de bevolking in 1963 naar haar mening gevraagd had moeten worden. Haude: ‘Men maakt een fout niet goed door de fout nog een keer te maken.’
Dialect
Wat tijdens de annexatie ook hielp: de mensen in de Selfkant spraken een dialect dat als twee druppels water leek op het Limburgse dialect van Sittard. Het vergemakkelijkte in de jaren veertig, vijftig en zestig het contact.
Als de grensbewoners met elkaar spraken, hoefden ze niet te kiezen tussen Nederlands of Duits.
Goedkope huizen
De laatste tien jaar trokken veel Nederlanders uit de grensstreek naar de Selfkant omdat de huizen er goedkoper waren dan in eigen land. De verhouding tussen Nederlanders en Duitsers is ‘principieel goed,’ zegt burgemeester Herbert Corsten van de christen-democratische CDU. Corsten: ‘Veel van de Nederlanders wonen al vele generaties hier en voelen zich net als de Duitse inwoners Selfkanters.’
Nederlanders die recent in de Selfkant zijn gaan wonen, zijn meer georiënteerd op Nederland. Ze slapen in de Selfkant en werken en ontspannen in Nederland.
Praktische problemen
Na de teruggave ondervonden de Nederlanders praktische problemen. De ziektekostenverzekering deed aanvankelijk moeilijk als ze behandeld wilden worden in een Nederlands in plaats van een Duits ziekenhuis. Ook bleek dat Nederlandse vaklui die in de streek woonden niet over de juiste papieren beschikten om hun beroep in Duitsland te kunnen uitoefenen.
Uiteindelijk zijn die problemen opgelost. Door het verdrag van Schengen verdwenen ook de zichtbare grenscontroles.
Politieke partij
In 1999 deed wel voor het eerst een politieke partij voor Nederlanders, de Interessengemeinschaft der Niederländer in der Selfkant (IGNS), meer aan de lokale verkiezingen. Dankzij Europese afspraken konden Nederlanders zelf stemmen en zich kandidaat stellen.De eerste keer haalde IGNS twee zetels, de keer daarop 3.
Nu heeft de partij, inmiddels omgedoopt tot Pro Selfkant en opkomend voor de belangen van alle inwoners, 4 van de 28 zetels.
Geen onderscheid
De andere partijen in de Selfkant, en ook de burgemeester, vinden dat een aparte politieke partij voor Nederlanders niet nodig is. Herbert Corsten is zelf met een Nederlandse uit Berg en Terblijt getrouwd en spreekt perfect Nederlands.
Met zijn kinderen, die in Nederland naar de crèche gingen, sprak hij de eerste jaren ook Nederlands. Inmiddels zijn de kinderen weer meer op de Bondsrepubliek georiënteerd. Nederland en Duitsland vloeien geruisloos in elkaar over in de Selfkant.
Meer lezen over de annexatie van Duits grondgebied na de oorlog? Hans Smits schreef er in 2012 het boek Landjepik over (ISBN-nummer 9789089752314, uitgeverij Just Publishers).