Van alle West-Europese landen heeft Nederland zakelijk gezien de innigste relatie met Rusland. De gevolgen van de sancties kunnen voor Rusland ernstiger zijn dan gedacht. En voor Nederland dus ook.
Als er één land is dat Rusland met sancties pijnlijk kan raken, dan is het Nederland wel. Dat zei Charles Robertson, strateeg van de Russische zakenbank Renaissance Capital tegen het Duitse dagblad Die Welt in de aanloop naar de economische sancties die Europa treft ten aanzien van Rusland. Hoewel Nederland op het eerste oog slechts een marginale economische speler lijkt, zijn de belangen groot.
Innige relatie
Van alle West-Europese landen heeft Nederland relatief de innigste zakenrelatie met Rusland, mede dankzij het gunstige belastingklimaat. Door hier gevestigde brievenbusfirma’s – deels van vertrouwelingen van Poetin – is Nederland op papier wereldwijd de tweede investeerder in Rusland.
Zo heeft Gazprom, het grootste gasbedrijf ter wereld, 25 bv’s in Nederland geregistreerd. Vestiging Gazprom Sakhalin Holdings heeft een eigen vermogen van 10,8 miljard euro. De Nederlandse afdeling van oliehandelshuis Gunvor noteerde de afgelopen jaren tussen de 90 en 120 miljoen euro jaarlijkse winst. Hoewel Gunvor sinds maart officieel een Zweedse eigenaar heeft, vermoedt de Amerikaanse overheid dat de Russische president Vladimir Poetin mede-eigenaar is.
Getrouwen
Ook andere getrouwen van Poetin hebben hun belangen in Russische staatsbedrijven vaak ondergebracht in Nederland. Nu de sancties zijn verruimd, kan de zwarte lijst worden uitgebreid met meer Russische burgers en bedrijven van wie financiële tegoeden in Europa kunnen worden bevroren.
Het lijkt slechts een corrigerende tik, maar de gevolgen kunnen voor Rusland ernstiger zijn dan aanvankelijk gedacht. Toen de Verenigde Staten in maart sancties troffen tegen Russische officials die betrokken waren bij de Russische inmenging op de Krim, reageerde Rusland laconiek. Inmiddels is die houding omgeslagen in irritatie, zeker toen de sancties werden uitgebreid en de Russische beurs in het rood dook.
Vertrouwen
Het vertrouwen in de Russische economie neemt af, de kapitaalvlucht naar het buitenland neemt toe (alleen dit jaar al meer dan 100 miljard dollar), en Russische bedrijven hebben moeite geld te lenen en hun bedrijven te herfinancieren. Oliegigant Rosneft, die claimt de grootste belastingbetaler van Rusland te zijn, kan onmogelijk nog leningen afsluiten in de Verenigde Staten, maar het bedrijf moet voor eind 2015 wel 25,2 miljard dollar aan schulden aflossen.
Als daar de geopperde maatregel bij komt dat Europese personen geen aandelen en obligaties meer mogen kopen in Russische banken, wordt het voor Rusland wederom moeilijker om de economie te financieren. In 2013 kwam bijna de helft van het geld dat Russische banken via obligaties ophaalden uit EU-landen. Om te voorkomen dat Rusland terug zal slaan, mogen Europeanen nog wel Russische staatsobligaties kopen. Dit betekent dat de Russische overheid zelf haar economie zwaarder moet financieren.
Energie
In theorie is Rusland het hardst te treffen als energieleverancier. Nederland importeert voor zo’n 21 miljard euro aan gas en olie uit Rusland. Mocht er een algehele boycot komen van bijvoorbeeld Russisch gas, dan is er genoeg West-Europees gas voorhanden om het een paar maanden vol te houden. Maar heel waarschijnlijk is zo’n boycot niet. Europa heeft Rusland te hard nodig; Nederland vooral op langere termijn, veel andere landen al op korte termijn.
Gasunie heeft zich er de afgelopen decennia voor ingespannen om Nederland tot een belangrijke handelspartner van Rusland te maken. Vanaf 2025 is de Nederlandse gasproductie te laag om het eigen land van gas te kunnen voorzien en moet er meer worden geïmporteerd. Sinds 2000 al wordt Russisch gas opgeslagen in leeggeraakte Nederlandse gasvelden.
Uiteraard kan er op lange termijn een infrastructuur worden gemaakt die ervoor zorgt dat Nederland en Europa minder afhankelijk worden van Russisch gas, maar op korte termijn kunnen sancties en verkillende verhoudingen economisch pijn doen. Een boycot van Russisch gas zou leiden tot een explosie van de gasprijzen op de vrije markt en dat zou bijvoorbeeld de Nederlandse glastuinbouw duperen.
Olie die Rusland aan China levert, wordt vervoerd via de Rotterdamse haven en het Suez-kanaal omdat het Rusland aan pijpleidingen over land ontbreekt. Sancties zullen ook Russische investeringen in Nederland onder druk zetten, zoals de 800 miljoen euro kostende olieterminal die de Russische Summa Groep en het Nederlandse opslagbedrijf VTTI in 2016 in de Rotterdamse haven willen bouwen.
Agrarische sector
Andere sectoren in Nederland zullen sancties ook stevig voelen. Momenteel exporteren zo’n vierduizend Nederlandse bedrijven jaarlijks voor zo’n 7 miljard euro aan goederen naar Rusland. Hierbij gaat het vooral om landbouwmachines, melkrobots en loopstallen, evenals kantoorapparatuur en telecomspullen. Daarnaast wordt er jaarlijks voor 800 miljoen euro aan Nederlandse landbouwproducten naar Rusland geëxporteerd.
In de eerste vier maanden van dit jaar daalde de export naar Rusland al met 7 procent, door de crisis in Oekraïne en het besluit van Rusland de grenzen dicht te doen voor varkens en varkensvlees uit de Europese Unie. Dit importverbod kost de Nederlandse varkenssector 2 tot 3 miljoen euro per week. De bloemensector constateerde sinds begin dit jaar een afname van 9 procent, maar als het gaat om machines is er geen daling geweest.
Shell
De KLM heeft laten weten zonder morren te zullen meewerken aan sancties, ook als dat betekent dat het bedrijf in de portemonnee wordt geraakt. Oliemaatschappij Shell maakte in april al bekend geen nieuwe investeringen te zullen doen in Rusland, maar heeft er nog wel bijna 5 miljard euro aan olie en bezittingen. Ook komt zo’n 5 procent van de gas- en olieproductie van Shell uit Rusland en heeft het bedrijf er ongeveer duizend werknemers rondlopen.
Unilever, dat in Rusland vier fabrieken heeft met zo’n zevenduizend personeelsleden, houdt zich op de vlakte.
Patatfabrikant Farm Frites lijkt vooralsnog een van de eerste Nederlandse bedrijven die zijn getroffen door de Europese sancties. De bouw van een nieuwe patatfabriek bij Sint Petersburg is voorlopig van de baan. Het bedrijf heeft de financiering niet rond gekregen als gevolg van de toenemende zorgen in de financiële sector over de Russische economie.
Dit artikel verscheen op 2 augustus 2014 in weekblad Elsevier