Zowel Caterpillar als NS kwamen recent in het nieuws als belastingontwijkers. De NS zelfs voor de tweede keer. Dat is op zijn minst gezegd een bizar gegeven nu de NS een staatsdeelneming is. Wat is er gaande?
Een aantal jaren geleden werd voor de eerste keer door de pers opgepikt dat de NS een eigen leasebedrijf heeft in Ierland waar het belastingtarief de helft is van het Nederlandse (12,5 procent). De kranten kopten dat het staatsbedrijf zijn treinen voor het Nederlandse spoor betrok van deze Ierse dochtervennootschap waardoor de leasepremies in Nederland aftrekbaar zijn tegen 25 procent en in Ierland belast tegen 12,5 procent. Door deze structuur wordt dus substantieel geld bespaard.
Was het een verkeerde beslissing van de NS om voor deze structuur te kiezen? In ieder geval juridisch niet. Zo lang die Ierse leasemaatschappij de dienstverlening garandeert die mag worden verwacht van een leasemaatschappij, is daar verder fiscaal weinig mis mee. En zelfs binnen het Europese recht is eerder beslist dat de Duitse luchtvaartmaatschappij German Wings zijn vliegtuigen gewoon kan leasen van een Ierse dochtermaatschappij. Dat dit tot ertoe leidt dat Duitsland minder belasting kan heffen, is het gevolg van de werking van de Europese interne markt. Dus juridisch is hier ook geen speld tussen te krijgen.
Oor aannaaien
De volgende vraag is of de structuur knaagt aan de moraliteit die je mag verwachten van een bedrijf als de NS. Reputatie speelt hier een belangrijke rol. In het geval de NS wordt gezien als een belastingontwijker (of zelfs ontduiker door sommigen) dan zouden klanten ervoor kunnen kiezen alternatieve vormen van vervoer te nemen. Je gaat toch niet je goede geld besteden bij een bedrijf dat de Nederlandse fiscus een oor aannaait! Maar hoe verkeerd is het wat de NS doet?
Dit is toch een moeilijk verhaal. Ik maak altijd het verschil tussen ethiek en reputatie. Ethiek vindt zijn grondslag in de deontologie. Dit verwijst naar de bedoeling van mensen en waarom ze handelen als dat ze handelen. Een persoon handelt, in eenvoudige woorden, moreel wel indien zijn bedoeling overeenkomt met een correct ethisch motief. Reputatie aan de andere kant is anders omdat het iets zegt over hoe iemand gepercipieerd wil worden. Dit kan betekenen dat een bedrijf dat (objectief gesproken) onethisch handelt toch in staat is zijn reputatie overeind te houden. Als voorbeeld geldt Starbucks dat in het Verenigd Koninkrijk op legale wijze belasting ontweek, maar ter behoud van zijn reputatie vrijwillig extra vennootschapsbelasting afdroeg.
Reputatie
De volgende vraag is natuurlijk of dit betekent dat andere Amerikaanse multinationals die ook belastingen ontweken maar er niet voor kozen om vrijwillig extra belasting te betalen, hun reputatie te grabbel gooiden. Het antwoord is niet eenvoudig. Het maakt nogal wat uit aan wie je vraagt wat correct ethisch handelen is. Er zijn namelijk altijd meerdere correcte ethische motieven te formuleren. Zo ook in het belastingrecht. De VN (UNCTAD) concludeerde in een rapport uit 2015 dat het versneld elimineren van belastingplanning voor multinationals financieel interessant kan zijn voor de westerse landen maar juist ten koste gaat van ontwikkelingslanden. Een groot aantal politici doet u anders geloven. Dus het hangt er echt vanaf met welk perspectief je ernaar kijkt.
Terug naar de NS. NS’ Duitse dochtermaatschappij (Abellio) verkreeg een licentie om in Duitsland te opereren en leasete de treinstellen vanuit Ierland. Het verschil met de voorgaande situatie is dat het nu een Nederlands staatsbedrijf is dat in Duitsland opereert en daar aan belastingontwijking doet. Door de treinstellen tegen een zakelijke prijs van de Ierse zuster te leasen, worden de leasebetalingen afgetrokken in Duitsland tegen ruim 30 procent en in Ierland slechts belast tegen slechts 12,5 procent. Sommige politici meenden dat de NS principieel had moeten afzien van een dergelijke structuur. De NS reageerde door duidelijk te maken dat de structuur met de Duitse autoriteiten was afgestemd en akkoord bevonden. Een ander antwoord zou immers in strijd zijn met EU-recht.
Onwaarschijnlijk
Dus wat zou het betekenen indien de NS gehandeld zou hebben volgens het ethisch motief dat werd verwoord in de kranten? Een groot deel van de marge zou dan of in Nederland of in Duitsland belast zijn geweest en dus tot een heffing van minstens 25 procent aanleiding hebben gegeven. Omdat de prijs van de treinstellen een belangrijke factor is in de kostprijs van een vervoersbewijs, zou de aanbestedingsprijs bij Abellio aanzienlijk toenemen waardoor de opdracht mogelijk aan hun neus voorbij zou zijn gegaan. Dit is alleen anders indien de Duitse treinreizigers bereid zouden zijn meer te betalen voor hun vervoersbewijzen wetende dat Abellio het volledige resultaat in Duitsland laat belasten. En dat lijkt me onwaarschijnlijk.
Maakt het in deze discussie eigenlijk uit dat de NS een staatsbedrijf is? Of, in andere woorden, gelden voor een staatsbedrijf andere normen en waarden dan voor een gewoon bedrijf? Hierover verschillen de meningen. Aan de ene kant stellen sommigen dat het accepteren van belastingontwijking door de NS onacceptabel is en dat de overheid hier als aandeelhouder krachtig tegen zou moeten optreden. Aan de andere kant menen anderen dat door het gebruik maken van de Ierse structuur het bedrijf gemakkelijker kan concurreren buiten Nederland waardoor er meer omzet en meer winst wordt gerealiseerd. Voor de Nederlandse staat als aandeelhouder betekent dit simpelweg meer dividendinkomen.
Meer betalen
En hoe staat het met de klanten? Door de kosteneffectieve structuur blijven de prijzen van de vervoersbewijzen lager en dus blijft het reizen per trein beter betaalbaar. De vraag is dus of degenen die de NS veroordelen, bereid zijn meer voor hun vervoersbewijs te betalen in het geval de NS wel volgens hun ethische normen handelt. Een lastige discussie want sommige politici menen zelfs dat de NS niet eens een minimaal rendement mag nastreven. Zij vergeten echter dat de NS een gewoon bedrijf is dat rendement moet kunnen maken om te kunnen overleven.
Volgens Elsevier
Jean Dohmen: ‘Overheid moet torenhoge energiebelasting verlagen’
Maakt dit dat alle belastingontwijking acceptabel is? Bepaald niet. Recent berichtte de pers over het Amerikaanse bedrijf Caterpillar dat het grootste deel van zijn marge behaalt op reserve-onderdelen. Dus had de belastingadviseur voorgesteld dit bedrijfsonderdeel te verplaatsen naar Zwitserland waardoor de winstbelasting over zo’n 8 miljard Amerikaanse dollar van bijna 40 procent verlaagd werd naar minder dan 10 procent.
Juridisch een valide structurering ware het niet dat het Amerikaanse bedrijf deze verplaatsing alleen op papier uitvoerde. Ze ‘vergaten’ de mensen die in dit bedrijfsonderdeel werkzaam zijn mee te verplaatsen naar Zwitserland. En dit laatste is natuurlijk waar het om gaat. Multinationals werken over heel de wereld en kunnen dus bedrijfsonderdelen verplaatsen om daarmee fiscaal scherp in de wind te varen maar dan moeten wel de juiste mensen worden aangesteld en ook voldoende middelen beschikbaar worden gesteld om vanuit Zwitserland echt te kunnen opereren. Deze zaak is nog in vooronderzoek maar de gevolgen kunnen voor Caterpillar funest zijn.
Dood spoor
Terug naar de NS. Het verschil met Caterpillar is wezenlijk. De Ierse NS-dochter maakt het mogelijk dat de kostprijs van het product van de NS omlaag gaat en daardoor speelt deze structuur een belangrijke rol om tegen een scherpe prijs in de internationale vervoerswereld te kunnen concurreren. Zou de politiek de NS dwingen om volgens hun ethisch profiel te opereren dan betekent dat enerzijds dat de OV-reiziger meer voor een treinkaartje zal moeten betalen en anderzijds dat de internationale ambities van de NS blijvend op een dood spoor zullen staan. Dat is een keuze maar wel een hele dure voor de aandeelhouders en dat zijn we feitelijk met z’n allen.