Kabinet-Schoof wil bezuinigen op het ambtenarenapparaat. Geen slecht idee, vindt Maria Bouwman. Maar ‘hoe’ is onduidelijk. In het Hoofdlijnenakkoord hield het kabinet uitvoeringsorganisaties buiten schot. Nu dreigen ook de Belastingdienst en IND te moeten inkrimpen. Wachttijden voor besluiten worden zo nog langer.
Het nieuwe kabinet wil bezuinigen op het ambtenarenapparaat. Geen slecht idee, maar de grote uitdaging zit in ‘hoe’. Dat de invulling van de bezuinigingen maanden na het sluiten van het Hoofdlijnenakkoord nog volkomen onduidelijk is, valt het kabinet te verwijten.
In het akkoord beloofden PVV, VVD, NSC en BBB nog uitdrukkelijk om de uitvoerende organisaties buiten schot te houden, zoals de Belastingdienst, studiefinancieringsverstrekker DUO en immigratiedienst IND. Maar volgens deskundigen als voormalig topambtenaar Roel Bekker, die vanaf 2010 bezuinigingen op de ambtenarij vormgaf, is het helemaal niet mogelijk om de beloofde 1 miljard euro te besparen op het ambtenarenapparaat zonder die uitvoerende organisaties te raken. Het aantal beleidsambtenaren mag dan sinds 2012 met 50 procent zijn toegenomen, nog steeds werkt zo’n 70 procent van alle ambtenaren in de uitvoering.
Toch bezuinigen op uitvoeringsorganisaties?
Onlangs gaf minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) aan dat bezuinigingen op de uitvoering toch een optie zijn. Daarmee slaat hij een riskante weg in. Juist in de uitvoering zijn onvoorziene complicaties nog te ondervangen. Organisaties als de Belastingdienst kunnen problemen en ongewenste gevolgen van beleid voor burgers en ondernemers opmerken en aankaarten.
De optie staat ook haaks op het Hoofdlijnenakkoord, al houden de regeringspartijen zich tot nu toe stil. Dat doet ietwat merkwaardig aan, want NSC-Kamerlid Tjebbe van Oostenbruggen sprak Heinen tijdens de Algemene Financiële Beschouwingen wel aan op een ander plan dat botst met dat akkoord: een extra bezuiniging op ontwikkelingshulp.
Kamer en kabinet zullen ook wat betreft de bezuinigingen op de ambtenarij snel duidelijk moeten maken of de afspraken uit het Hoofdlijnenakkoord van de baan zijn. Jonge uitvoeringsambtenaren willen volgens vakbond CNV de ontslagen niet afwachten en overwegen te vertrekken. Dat kan leiden tot een braindrain in het toch al vergrijsde ambtenarenbestand.
Er moet razendsnel een duidelijk bezuinigingsplan komen
Als de Belastingdienst en de IND, die al met personeelstekorten kampen, moeten inkrimpen, worden de wachttijden voor besluiten langer. Ook komen dan de invordering van belastingschulden en de spoedige afhandeling van asielaanvragen in het gedrang. Dat kan nooit bevorderlijk zijn voor ‘goed bestuur’, waar met name coalitiepartij NSC zo graag op hamert.
In het verleden verhuisden diverse uitvoeringsorganisaties ver weg van Den Haag: de Belastingdienst ging naar Heerlen, IBG (inmiddels DUO) naar Groningen. Er moesten meer banen ‘in de regio’ worden gecreëerd, was het idee. Een nobele gedachte, maar als een Groningse of Limburgse rijksambtenaar wordt wegbezuinigd, zal hij een stuk lastiger een nieuwe overheidsbaan vinden dan zijn Haagse collega, die een toren verderop kan solliciteren. Bezuinigingen op de uitvoering kunnen de regio hard raken.
De Algemene Rekenkamer voegde onlangs nog punten toe aan de kritiek. De Rekenkamer mist ‘concrete plannen’ en signaleert dat de uitvoering ook zonder bezuinigingen al ‘onder druk staat’.
Wil het kabinet voorkomen dat jonge ambtenaren vertrekken en dat piepende en krakende, maar voor de verwezenlijking van zijn beleid broodnodige organisaties als de Belastingdienst en de IND blijven functioneren, dan moet het razendsnel met een realistisch en duidelijk bezuinigingsplan komen. Als ‘goed bestuur’ meer is dan een loze belofte, en als de regio voor het kabinet daadwerkelijk ‘telt’, blijft de uitvoering daarbij gespaard.