Het vrije verkeer van goederen en personen is heilig binnen de Europese Unie (EU). Maar ook in Brussel dringt nu het besef door dat in de strijd tegen terrorisme de volledig open grens niet langer haalbaar is.
Het is een van de splijtzwammen in de Europese Unie (EU): het vrij verkeer van goederen en personen en de vrije vestiging van Unieburgers in elk Unieland. Iedereen die kritiek levert op de open grenzen, krijgt de machtige Duitse bondskanselier Angela Merkel (CDU) tegen zich, gesteund door Zuid- en Oost-Europese landen. Maar de aanslagen in Frankrijk drie weken geleden en de confrontatie met terroristen een week later in België, hebben de 28 EU-lidstaten weer eens doen beseffen dat open grenzen ook nadelen hebben.
Grensbewaking
De 28 ministers van Buitenlandse Zaken kwamen vorige week bijeen in Brussel en concludeerden dat de controles aan de grens tussen Unielanden moeten worden verscherpt. ‘Met de aanslagen in Parijs en de terugkeer van Syrië- en Irakgangers zie je dat de discussie over open grenzen uit veiligheidsoptiek terug is,’ zegt Adriaan Schout (53), hoofd Europese Studies Programma van denktank Clingendael in Den Haag.
‘De vraag is wat de bedoeling is van open grenzen. Dat is al langer een discussie. Open grenzen lijken ingehaald door de praktijk; niet alleen op veiligheidsgebied, ook door sociale dumping.’
Goedkope arbeiders
Niet alleen bleken terroristen ongestoord met kalasjnikovs door Europa te kunnen reizen, al eerder werd duidelijk dat allerlei bedrijven voor werk op de Noordwest-Europese markten goedkoop Oost- en Zuid-Europees personeel aantrekken. Die krijgen een salaris en betalen sociale premies naar bijvoorbeeld de Poolse wet en zijn zo veel goedkoper dan Nederlandse werknemers.
De grenzen tussen Duitsland, Frankrijk, Spanje, de Benelux-landen en Portugal zijn in 1995 opengesteld. Al in de aanloop naar 1985, toen het Verdrag van Schengen werd gesloten, waarschuwden velen voor de gevolgen van open grenzen.
Verzet
Toenmalig minister van Justitie Frits Korthals Altes (VVD) verzette zich. ‘Het kwam in de ministerraad en het zou gebeuren. Toen zei ik: “Nou, ik zie die vrijheid van personen niet alleen als voordeel, maar ook als nadeel. Dan krijg ik al die criminelen over de grens en drugstoeristen”,’ zei hij afgelopen zomer in Elsevier. Maar hij verloor het pleit.
Vorige week zei burgemeester van Amsterdam Eberhard van der Laan (PvdA) het Korthals Altes deels na. In antwoord op vragen van gemeenteraadslid Marijke Shahsavari (CDA) over de vele liquidaties met machinegeweren in de hoofdstad schreef hij dat ‘criminelen makkelijker aan automatische wapens komen sinds de grenzen open zijn’.
Den Haag
Eerder had politiek Den Haag ook al de conclusie getrokken dat het opheffen van grenscontroles én het toestaan van vrije vestiging door Unieburgers nadelen heeft. Vicepremier en minister van Sociale Zaken Lodewijk Asscher (PvdA) lanceert het ene na het andere initiatief om sociale dumping tegen te gaan. Ook probeert het kabinet misbruik van sociale arrangementen (uitkeringen, sociale huurwoningen) tegen te gaan om immigratie te beperken.
Zo is op Brussels, Haags en gemeentelijk niveau het besef van de nadelen van open grenzen niet alleen doorgedrongen, er worden langzamerhand ook steeds meer maatregelen genomen. Schout: ‘Daarvoor is binnen het Schengenverdrag ook ruimte. En de definities daarvan worden opgetrokken. Je ziet al meer activiteiten langs de grenzen.’ Zo is per 1 juli 2014 het aantal controles langs de Nederlandse grens opgevoerd, onder meer op snelwegen en in treinen.
Schengen is oplossing
Eerste vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans (PvdA) zei vorige week na een raad van ministers van Binnenlandse Zaken in Brussel: ‘De ministers hebben geconcludeerd dat het Schengenverdrag de oplossing is, niet het probleem.’
Aanpassing van Schengen is politiek onhaalbaar. Oost-Europese landen vrezen uitsluiting van het Westen, Zuid-Europese landen vrezen dat Afrikaanse en Arabische immigranten in hun landen blijven en niet meer, zoals nu, kunnen doorreizen naar rijkere Noord-Europese landen.
Maar binnen het Schengenverdrag zijn allerlei mogelijkheden om strenger te controleren aan binnenlandse grenzen. En door Schengen minder strikt te interpreteren, is geen verdragswijziging nodig om toch strenger te kunnen controleren. Ook kunnen landen maatregelen nemen die de vrije vestiging beperken.
Zelfs de Duitse bondskanselier Merkel lijkt een beetje te draaien. De zorgen over open grenzen waren door sociale dumping en massale immigratie in sommige landen al groot, na de aanslagen in Parijs en na ‘Verviers’ zijn die alleen maar groter geworden. Er lijkt nu binnen de Brusselse politieke marges ook naar te worden gehandeld – een beetje.