De klassieker De goddelijke komedie van Dante Alighieri, geschreven tussen 1307 en 1321, wordt opnieuw vertaald. Er zullen, zoals de uitgeverij het zo mooi formuleert, andere ‘vertaalkeuzes’ worden gemaakt. Zo blijkt de profeet Mohammed opeens niet meer in de hel te zitten. Zulke ‘vertaalkeuzes’ zijn een vorm van geschiedvervalsing, schrijft historicus Thom Kraanen in een artikel voor EW Podium.
Dante Alighieri plaatste in De goddelijke komedie de profeet Mohammed in de hel. Dat zou wel eens bijzonder kwetsend kunnen zijn, zevenhonderd jaar na het verschijnen van dit episch gedicht. Dante had natuurlijk beter rekening kunnen houden met de morele waanzinnigheden die in de 21ste eeuw zouden spelen en iedereen een enkeltje hemel kunnen geven.
Naast Mohammed moeten ook diverse pausen het ontgelden
Thom Kraanen (1993) studeerde politicologie, oude geschiedenis en religiewetenschappen. Op dit moment zet hij zich in voor de lokale politiek, volgt hij de Nederlandse en internationale politiek op de voet, en doet hij een traineeship om informatiespecialist te worden.
Dit is een artikel voor EW Podium. Daarop publiceert de redactie van EW elke week diverse artikelen van jonge schrijvers, die vanuit hun eigen onderzoek, expertise of werkervaring bijdragen aan het publieke debat.
Mohammed is niet de enige die door Dante in de hel wordt gezet, ook een aantal pausen moet het ontgelden. Dante komt paus Nicolaas III tegen in de hel. Nicolaas is in de veronderstelling dat Dante paus Bonifatius VIII is. Nadat Dante ontkent hem te zijn, ‘onthult’ Nicolaas dat Bonifatius VIII en Clement V zijn voorbestemd om naar de hel te gaan. Dit kun je niet zomaar voor lief nemen bij Dante. Het feit dat hij zichzelf laat ‘herkennen’ als Bonifatius, is niet omdat hij zo zondig is, maar omdat het hier gaat om de paus die verantwoordelijk was voor Dantes verbanning uit zijn eigen stad: Florence.
Dante is hier de verliezer die de geschiedenis opschrijft en zijn politieke tegenstanders in de hel plaatst. Deze 700 jaar oude laster wegens politieke en theologische geschillen wordt zonder problemen vertaald, maar andere 700 jaar oude laster wegens politieke en theologische geschillen wordt ‘geanonimiseerd’ door de uitgever. Iets waar de uitgever, zelfs na toch wel wat ophef, niet van wil afstappen.
Kunnen vertalers alstublieft vertalen en niet censureren?
Het voornaamste probleem met deze ‘vertaalkeuze’ is dat als we meer dan tweeduizend jaar werken zo zouden hebben vertaald en herschreven, opdat ze aan de normen en waarden voldoen van de tijd waarin ze zijn vertaald, we nu letterlijk geen enkele betrouwbare en originele bron uit de Oudheid (mijn vakgebied) meer zouden hebben. Ik vind het prima als een vertaling een waarschuwing bevat dat delen ervan door de moderne lezer als kwetsend kunnen worden ervaren, of als er in een uitgebreide introductie wordt ingegaan op de zienswijze van Dante en hoe die verschilt van de onze.
Lees ook dit commentaar van Joppe Gloerich over woke: Geschiktheid vertaler hangt nooit af van huidskleur
Maar kunnen vertalers alstublieft vertalen en niet zelf ook nog inhoudelijk gaan sleutelen aan werken die zij vertalen, of erger nog: ze censureren? Dit is gewoon niet meer De goddelijke komedie van Dante Alighieri, maar een woke herinterpretatie door een moderne auteur. Het is bijzonder kwalijk dat uitgevers deze weg inslaan. Bronnen, en zeker vertalingen, moeten zo dicht mogelijk bij het origineel blijven. Alleen op die manier kunnen we ze gebruiken om iets te leren over de tijd waarin ze zijn geschreven.
Wat je vooral leert van deze Dante-vertaling is dat bepaalde mensen in de 21ste eeuw de weg schijnbaar helemaal kwijt zijn, zozeer dat ze denken dat het noodzakelijk is om het werk van een Italiaan van zeven eeuwen geleden te censureren om mensen nu niet te ‘kwetsen’. What’s next? De vertaling van Commentarii de bello Gallico van Julius Caesar herschrijven zodat de kwetsende verheerlijking van oorlogsmisdaden, die vandaag de dag gelden als genocide, niemand voor het hoofd stoot? Daarnaast is het hele boek één lang pr-verhaal voor een 2.065 jaar geleden vermoorde ‘dictator’, volgens zijn moordenaars een tiran, dus misschien had dit boek volgens moderne maatstaven allang gecanceld moeten zijn.
Moeten we dan ook maar de vertaling van de Declaration of Independence zodanig aanpassen dat de geschrapte passage van Thomas Jefferson terugkeert waarin hij de slavernij veroordeelt? Hij was tenslotte een van de auteurs en vóór de afschaffing van de slavernij. Het is natuurlijk moreel verwerpelijk met onze 21ste-eeuwse blik dat in dat document over vrijheid en gelijkheid het afschaffen van slavernij uiteindelijk niet wordt bepleit. Dat kan zeker als kwetsend worden ervaren door mensen met een Afro-Amerikaanse achtergrond.
Of oude tekst kwetsend is of niet, mag niet uitmaken voor de vertaling
Ken uw wokabulaire. Een klein compendium om te kunnen meepraten in tijden van woke en identiteitspolitiek.
Kortom, of een oude tekst kwetsend is of niet, mag niet uitmaken voor de vertaling ervan. Een vertaling preserveert de oorspronkelijke boodschap en bedoelingen zo getrouw mogelijk in een andere taal, zodat de essentie van de tekst ook voor hedendaagse lezers te vatten is. Het shoppen in en censureren van oude teksten volgens de huidige morele standaarden of politieke gevoeligheden, zowel door het verwijderen als door het toevoegen van onderdelen, doet afbreuk aan de originele tekst. Dat levert geen goede vertaling op, maar geschiedvervalsing van het niveau in George Orwells 1984.
Het begint klein, maar deze tendens van politiek correcte ‘vertaalkeuzes’ moet in de kiem worden gesmoord en zeker niet worden getolereerd als deugdelijke ‘vertaling’.
Wil jij een reactie geven op dit artikel? Discussieer mee! Stuur een reactie van minimaal 200 woorden naar [email protected]. Inhoudelijke reacties die voldoen aan de algemene fatsoensnormen worden geplaatst onder dit bericht. Zie voorwaarden.
Reacties
Uit een interview met de vertaler in het radioprogramma ‘De Interne Keuken’ van de VRT op zaterdag 20 maart viel op te maken dat het ‘kwetsings’-argument voornamelijk een smoesje was. De vertaling vond plaats rond de tijd dat Samuel Paty werd onthoofd, en ze werden daar ‘zenuwachtig’ van, gewone lafheid dus. Ze wilden niet dat hun hoofd er ook afging.
– Kees Nagelkerke, 25 maart 2021