Rechtse en linkse Nederlanders kijken vol verbazing naar de sociaal-democraten in Denemarken, die successen oogsten met enerzijds een mokerlinkse welvaartsstaat en anderzijds een scherp en gedurfd immigratiebeleid. Hoe werkt de Deense sociaal-democratie? Op verzoek van EW Podium zocht jurist en Denemarken-volger Fabian van Hal het uit.
Fier staat op de Deense website van DR Nyheder, vergelijkbaar met de NOS, het hoge aantal inwoners dat is gevaccineerd tegen het coronavirus. Denemarken is een van de weinige landen dat zich met geringe kritiek door de pandemie heen loodst. De 43-jarige Deense sociaal-democratische premier Mette Frederiksen geniet al een lange tijd een zeer positieve beoordeling van het volk: sinds haar aantreden in juni 2019 is haar partij Socialdemokraterne gestegen in de peilingen. De sociaal-democraten zijn al sinds de oprichting van hun partij populair onder de Deense bevolking – enige korte perioden daargelaten. Waar komt de Deense sociaal-democratie vandaan en waaraan heeft ze haar haast onafgebroken populariteit en faam te danken?
Fabian van Hal (1996) is masterstudent strafrecht en schrijft onder meer voor Vrij Links. Ook werkte hij in de Tweede Kamer voor de fractie Van Kooten-Arissen en was hij lid van de studentenraad van de Universiteit van Amsterdam.
Dit is een artikel voor EW Podium. Daarop publiceert de redactie van EW elke week meerdere artikelen van jonge schrijvers, die vanuit hun eigen onderzoek, expertise of werkervaring willen bijdragen aan het publieke debat.
Een bewogen begin
De oprichting van de Deense sociaal-democratische partij verloopt allerminst rustig. Het begint bij de socialistische schrijver en journalist Louis Pio, die met twee geestverwanten een beweging wil opzetten die opkomt voor de in armoede achtergelaten burgers na jaren van industrialisering.
Het oprichtingsjaar wordt 1871, maar al snel wordt de vereniging ontbonden wegens rellen die worden geleid door de sociaal-democraten. Als de oprichters ook nog eens in de gevangenis belanden, lijkt de oprichting van de partij niet meer dan een mislukte oproer.
Dat verandert als de partij wordt heropgericht en een marxistische inslag krijgt die veel arbeiders aanspreekt: het ledenaantal groeit naar het gigantische aantal van vijftigduizend leden aan het begin van de twintigste eeuw. Kort hierna neemt de partij deel aan de Deense regering, tezamen met andere linkse partijen, en in 1924 grijpen de sociaal-democraten de leiding over het land met de in Denemarken welbekende Thorvald Stauning als premier.
Verzorgingsstaat-nationalisme
Vanaf die periode tot aan vandaag de dag is het fenomeen welvaartsstaat onlosmakelijk verbonden met Denemarken. Doordat politiek leiders de burgers aanspoorden vertrouwen in elkaar te hebben, wederkerigheid te tonen en op te komen voor de zwakkeren – en hun dus een morele plicht gaf – werd een politiek idee verweven met de volksgeest, wat leidde tot een zogeheten verzorgingsstaat-nationalisme. Dat sentiment is nooit meer weggegaan.
In het hier en nu is die saamhorigheid iets wat de Denen nog steeds kenmerkt. Zo is het fiscale systeem niet per se voordelig voor de rijken en is het sociale vangnet in Denemarken ijzersterk: er zijn tal van tripartiete overeenkomsten – politieke afspraken tussen vakbonden, werknemers en de overheid – daklozen kregen voorrang bij het vaccineren tegen corona en na ontslag wordt 90 procent van het salaris twee jaar lang doorbetaald door Vadertje Staat. Bovendien zijn er ruime mogelijkheden om je gratis te laten omscholen, boven op het feit dat onderwijs in Denemarken vaak kosteloos is.
Het werkt ook bij de corona-aanpak
Ook leent de sociaal-democratische solidariteit zich goed voor het effectief aanpakken van de coronacrisis: door forse investeringen, met als gevolg slechts een kleine stijging van de werkloosheid, een coronapas waardoor winkels beperkt open konden blijven, en het zoveel mogelijk voorkomen van het aantal coronadoden geniet de sociaal-democratische premier Frederiksen ondanks deze omvangrijke crisis veel sympathie van de Deense ingezetenen.
Meer over dit onderwerp
Hoe Denemarken zijn asielbeleid steeds verder aanscherpt, en waarom
De verzorgingsstaat is een begrip dat in Denemarken cultureel is bepaald. Dat is, afgezien van Noorwegen, uniek in Europa en verklaart mede waarom de sociaal-democraten vaker wel dan niet in de regering zitten.
Gedurfd immigratiebeleid
Hoe zit het dan met het immigratiebeleid van deze partij? Zo links als haar sociaal-economisch programma is, zo rechts lijken haar immigratie- en integratieplannen.
Dat heeft alles te maken met een electorale dip voor de sociaal-democraten na de eeuwwisseling, vergelijkbaar met de politieke situatie in Nederland na het kabinet Paars II. Terwijl de sociaal-democraten leidend waren, werden zij van de troon gestoten door de rechtse partij Venstre (wat ironisch genoeg ‘de linksen’ betekent). De regering onder leiding van Venstre koos voor een streng immigratiebeleid en schuwde daarbij stevige taal over minderheden niet.
Even verkeerden de sociaal-democraten in een identiteitscrisis, maar onder leiding van de huidige premier Mette Frederiksen, die in 2015 partijleider van de sociaal-democraten werd, vonden zij de juiste en unieke balans: een streng, doch rechtvaardig immigratiebeleid zonder populistische taal. Onder hun bewind is in Denemarken een strikt quotum voor de opvang van asielzoekers ingevoerd en volgt na aankomst in Denemarken voor immigranten een doortastend integratieproces dat al begint bij kinderen vanaf één jaar.
Immigratie tegengaan, integratie bevorderen
Ook het plan voor wijken waar veel minderheden wonen valt op. Frederiksen kiest voor een radicale aanpak. Sinds zij als premier de scepter zwaait, worden delicten die in dit soort wijken zijn gepleegd met een hogere straf vergolden. Ook wordt de instroom van ‘nieuwe Denen’ gecontroleerd verspreid over de steden, opdat segregatie wordt tegengegaan. Alles op alles wordt gezet om de integratie van immigranten te bevorderen.
Eind 2018 bezocht Gertjan van Schoonhoven Denemarken: Waarom de Denen van links tot rechts genoeg hebben van hun getto’s
Tot slot kiezen de Deense sociaal-democraten voor wat wij hier ‘opvang in de regio’ noemen: asielzoekers worden zoveel mogelijk opgevangen in de buurt van het gebied waar zij vandaan komen, opdat zij, wanneer mogelijk, terug kunnen naar het land van herkomst. In het verlengde hiervan heeft Denemarken het plan om de opvang van asielzoekers uit Europa te verplaatsen en de asielprocedures bijvoorbeeld in het Oost-Afrikaanse land Rwanda af te handelen. Dit plan krijgt de nodige kritiek omdat de situatie van asielzoekers daar niet veilig zou zijn, terwijl ze juist een onveilige situatie zijn gevlucht.
Denemarken: een eigenzinnige sociaal-democratie
De welvaartsaamhorigheid vormt de nationale identiteit van inwoners met een Deens paspoort, andersom beschermt die nationale identiteit de verzorgingsstaat. Veel Denen leggen hun rigide immigratiepolitiek juist uit met linkse argumenten: alle faciliteiten en het sociale vangnet van de verzorgingsstaat zijn alleen betaalbaar als je het beheersbaar houdt, dus zonder te veel druk erop door instroom van buitenaf. Kort gezegd: te veel immigratie is slecht voor de welvaartstaat. Die redenering is een brug te ver voor veel sociaal-democratische broeders en zusters elders – waaronder onze eigen Partij van de Arbeid. Die brug niet over willen stappen, is ook een keuze, maar de stap wél durven nemen heeft de linkse politiek in Denemarken grote populariteit gebracht en een terugkeer naar het centrum van de macht.
De Deense sociaal-democratie heeft een unieke geschiedenis waardoor de partij deel is geworden van de cultuur in Denemarken. De verzorgingsstaat is een onderdeel van de identiteit van het land, dus niet slechts een politiek idee. Door vanuit dat nationale zelfbeeld een gedurfd immigratiebeleid te voeren, houden de Deense sociaal-democraten hun relevantie en kunnen zij zich erop verheugen nog vele jaren stevig in het politieke zadel te zitten.
Wil jij een reactie geven op dit artikel? Discussieer mee! Stuur een reactie van minimaal 200 woorden naar [email protected]. Inhoudelijke reacties die voldoen aan de algemene fatsoensnormen worden geplaatst onder dit bericht. Zie voorwaarden.