De eerste terroristische aanslag door tegenstanders van de coronavaccinatie (anti-vaxx) is inmiddels gepleegd in Nederland. Wereldwijd zien we de anti-vaxxbeweging radicaliseren. Hoe lang nog voor de situatie ook hier escaleert, vraagt historicus Gert Jan Geling zich af in een artikel op EW Podium.
Op een zomernacht in augustus worden bij de Groningse journalist Willem Groeneveld molotovcocktails naar binnen gegooid. Groeneveld en zijn partner worden hier gelukkig wakker van en weten het vuur te bedwingen. In eerste instantie worden de daders van deze aanslag gezocht in het milieu van louche verhuurders waarover Groeneveld, hoofdredacteur van het Groningse medium Sikkom, berichtte. Maar niet veel later blijkt dat de daders in een heel andere hoek moeten worden gezocht. Die van de anti-vaxxers.
Gert Jan Geling (1987) studeerde geschiedenis, theologie, Arabische taal en cultuur, internationale betrekkingen, American Studies en Midden-Oosten studies. Op dit moment doceert hij Integrale Veiligheidskunde aan de Haagse Hogeschool, promoveert hij in politieke filosofie en schrijft hij boeken over uiteenlopende onderwerpen.
Dit is een artikel van EW Podium. Daarop publiceert de redactie van EW elke week diverse artikelen van jonge schrijvers, die vanuit hun eigen onderzoek, expertise of werkervaring bijdragen aan het publieke debat.
Groeneveld berichtte namelijk niet alleen kritisch over louche verhuur, maar ook over de anti-vaxx- beweging. In die laatste kringen was hij dan ook behoorlijk gehaat. Hij werd bedreigd, lastig gevallen, en de haat rondom zijn persoon was in bepaalde kringen zo groot dat een aantal personen besloot ernaar te handelen en een aanslag op hem pleegden.
Brandstichting in Groningen was terroristische aanslag
We kunnen hier spreken van een aanslag omdat hier duidelijk sprake is van een politiek gemotiveerde daad aan het adres van een journalist, een vertegenwoordiger van de media dus. Het doel lijkt duidelijk: een kritische journalist geweld aandoen en/of hem en het medium waarvoor hij werkt het zwijgen opleggen. Hiermee wilden de anti-vaxx-daders dus met geweld een bepaalde maatschappelijke verandering bewerkstelligen, waarvoor zij een symbolisch doelwit kozen.
Hiermee voldoet deze aanslag dus aan vrijwel alle kenmerken in de definitie van een terroristische aanslag zoals die in Nederland wordt gehanteerd, namelijk: ‘Het uit ideologische motieven plegen van op mensenlevens gericht geweld, dan wel het aanrichten van maatschappij-ontwrichtende zaakschade, met als doel maatschappelijke ondermijning en destabilisatie te bewerkstelligen, de bevolking ernstige vrees aan te jagen of politieke besluitvorming te beïnvloeden’.
Het is de vraag of de rechter ook de daders vanuit anti-terrorismewetgeving zal veroordelen. Maar waar het hierom gaat, is dat deze aanslag past in een bredere, wereldwijde trend. Namelijk die van de radicalisering van de anti-vaxxer.
Vermenging anti-vaxxbeweging en extreem-rechts is zorgwekkend
Lees ook: Dat deze trend al een tijdje gaande is, blijkt niet alleen uit een aantal geweldsincidenten dat wereldwijd door anti-vaxxers is begaan, of uit het bericht vandaag dat nu ook een complotdenker is opgepakt voor het beramen van een moordaanslag op premier Rutte, maar ook uit het feit dat onderzoekers en internationale media al maandenlang hiervoor waarschuwen. Vooral de vermenging van het extreem-rechtse en anti-vaxx-milieu baart onderzoekers zorgen, en kan ertoe leiden dat eenlingen uit die kringen zullen overgaan tot het plegen van aanslagen. Een fenomeen dat we de laatste jaren al hebben zien toenemen als het gaat om aanslagen gepleegd door extreem-rechtse lone wolfs.
Maar het gaat niet alleen om het gevaar dat uitgaat van bepaalde eenlingen, maar ook van de anti-vaxx-beweging als geheel. De laatste weken zien we hoe in Nederland vooral de coronapas tot grote maatschappelijke verdeeldheid en polarisatie leidt. Deze pas, die er simpelweg voor zorgt dat het Nederlandse publieke leven op een veilige manier kan opengaan, wordt in anti-vaxx-kringen geframed als een apartheidspas die de systematische onderdrukking in de hand werkt van hen die geen vaccin hebben genomen.
De coronapas als maatregel van gewelddadige staatsmacht
Dat een dergelijke pas wereldwijd zorgt voor een veilige publieke (binnen)ruimte, bijdraagt aan de volksgezondheid, en voor iedereen die zich wil laten testen gewoon toegankelijk is, past uiteraard niet in het frame van de anti-vaxxer. De pas moet worden voorgesteld als een instrument van onderdrukking, een wapen waarmee de overheid de eigen bevolking geweld aandoet. En de anti-vaxxer is hierbij de onderdrukte, die lijdt onder het geweld dat de Nederlandse overheid – in die kringen gezien als het kwaad – en voorstanders van vaccinatie hun aandoen.
Een dergelijk frame is een extreme voorstelling van de werkelijkheid, maar voor vele anti-vaxxers in Nederland de realiteit waarin zij leven en vanwaaruit zij redeneren. Vanuit het geoven in deze voorstelling van zaken kan er eveneens radicalisering optreden. Want wanneer een aanzienlijke groep gelooft dat zij en de mensen om hen heen door de overheid worden onderdrukt, wanneer zij geloven dat de overheid het absolute kwaad is, dat hun geweld wordt aangedaan en dat ze daarvoor geen andere uitweg meer zien dan het ondernemen van acties die ingaan tegen de wet en het democratisch bestel, dan hebben we een groot maatschappelijk probleem in Nederland.
Hoe lang nog voordat het antivaxx-protest escaleert?
Lees ook: Tot nu toe blijven veel acties van anti-vaxxers nog vreedzaam. Demonstraties verlopen overwegend rustig, net als de oploop bij het Utrechtse restaurant Waku Waku, dat weigerde te controleren op de coronapas en daarom moest sluiten. Maar tegelijkertijd zien we ook dat horeca en andere zaken die ongevaccineerden weigeren, worden bedreigd, dat teststraten in de brand worden gestoken, dat kanalen op Telegram waar sprake is van bedreiging en opruiing gesloten worden, en dat een partij als Forum voor Democratie – het vlaggenschip van de anti-vaxx-beweging in Nederland – al roept dat zij niet langer het gezag van de Nederlandse overheid erkent.
Wanneer deze trend doorzet is het niet onwaarschijnlijk dat de radicalisering van de anti-vaxxer alleen maar verder zal voortschrijden. Inmiddels is duidelijk geworden dat het kabinet ervoor kiest om ook na 1 november de coronapas te blijven hanteren – iets wat ongetwijfeld de woede in anti-vaxx kringen alleen maar verder zal voeden. De vraag is hoe lang de weerstand tegen deze pas nog vreedzaam blijft, of dat we de komende tijd te maken zullen krijgen met personen die – net als de daders van de aanslag op Willem Groeneveld – zullen besluiten om het heft in eigen hand te nemen en een daad te stellen om zo de orde van maatschappelijke onderdrukking waarin men gelooft te leven, omver te werpen.