De kroning van de Britse koning Charles III liet zien hoe belangrijk rituelen zijn. Rituelen doen een appèl op de verantwoordelijkheid van koningen, politici en burgers, schrijft theoloog Joost Röselaers op EW Podium.
Voor anglofielen was de kroning van koning Charles III een ongekend hoogtepunt. Ik mocht als oud-predikant van de Dutch Church in Londen op NPO Radio 1 de ceremonie van commentaar voorzien en was buitengewoon onder de indruk van alle rituelen en symboliek. Wat een rijkdom en diepgang!
’s Avonds las ik de terugblikken in de Nederlandse media. Het was alsof ik een ander evenement had meegemaakt. Elke antenne voor religie en rituelen lijkt te zijn verdwenen in Nederland. Het ging om de populariteit van de Koning en de staat van het land. In NRC werd de kroning zelf niet eens besproken. We doen onszelf daarmee te kort. De kroning kan juist als voorbeeld dienen voor volksvertegenwoordigers die hun verantwoordelijkheden jegens het grotere geheel dikwijls lijken te zijn vergeten.
Getrouw aan de Grondwet en aan mijn geweten
Ik denk allereerst aan de kracht van het ritueel. Als volksvertegenwoordiger mag je in Nederland bij het aanvaarden van het ambt kiezen voor de eed of de belofte. Ik werd zelf een paar jaar geleden voor eenzelfde keuze gesteld, toen ik benoemd werd als buitengewoon ambtenaar van de burgerlijke stand. Van oudsher zou een remonstrant als ik kiezen voor de belofte, want God is te heilig om zo concreet bij alledaagse zaken te betrekken. Toch koos ik intuïtief voor de eed. Vanwege het gebaar (twee vingers in de lucht). En vanwege de tekst ‘Zo waarlijk helpe mij God almachtig’, die verwijst naar iets groter dan ik. Zo’n moment mag toch ook iets plechtigs hebben.
De belofte – ‘Ja, dat beloof ik’ – is mij te alledaags. Dat zeg ik ook tegen mijn vrouw, als ik een avond met vrienden ga eten en zij mij vraagt niet te veel te drinken. Waarom is er nooit nagedacht over een betekenisvol ritueel rond de belofte, met een gebaar en verwijzing naar iets groter? Ik doe een voorzet: ‘Getrouw aan de Grondwet en aan mijn geweten.’
De kroning is niet het eindpunt, maar het beginpunt
Een ritueel doet iets met ons. Dat zag je ook bij de kroning van koning Charles. Dat het ritueel ons herinnert aan onze verantwoordelijkheden. Dat is het tweede waartoe de kroning ons kan inspireren. De kroning is niet het eindpunt, maar het beginpunt. De Koning wordt gekroond om te dienen. Dat dienende vormde de kern van het hele ritueel. De Koning ook werd gezalfd, gezegend en gekroond om te dienen. Dat hogere doel bepaalt zijn roeping. Het bijbelse verhaal versterkt dit.
Niet om te heersen, maar om te dienen. Dat is een noodzakelijk tegengif tegen eigen belangen. De Koning is niet afhankelijk van het succes in opiniepeilingen, verkiezingen of op sociale media. De Koning is geen verantwoording schuldig aan iemand of een instantie, behalve aan God. Ook dit verantwoordelijkheidsgevoel zou onze vertegenwoordigers kunnen sterken in hun opdracht voor het geheel. Zij zijn er niet voor hun eigen succes of dat van hun partij, maar voor een hoger doel. Voor het opkomen van de kwetsbaren.
Rituelen herinneren aan onze verantwoordelijkheden
Dat gaat in tegen onze natuurlijke egoïstische verlangens. Daarom hebben we rituelen nodig om ons telkens weer aan onze verantwoordelijkheden te herinneren, en is het nodig om nadrukkelijk de stilte op te zoeken als wij de weg dreigen kwijt te raken of verkeerde paden bewandelen.
Want dat waren voor mij de ontroerende momenten uit de kroning. Het stille gebed van de Koning aan het begin van de dienst. De zalving die zich achter de schermen voltrok, in alle intimiteit. Dit soort momenten, in stilte en ver van de camera’s, hebben we nodig om ons weer te herbronnen, om weer te worden herinnerd aan onze verantwoordelijkheden, om weer contact te zoeken met de bronnen in onszelf. Daar komen we in de hectiek van alledag niet aan toe.
Coos Huijsen: ‘Koning Willem-Alexander is de Oranjekroon op de democratie’Nederland heeft God afgeschaft zonder alternatief
Het is jammer dat we in Nederland het gevoel kwijt zijn voor dat wat een laag dieper gaat dan het alledaagse. Dat we niet meer kunnen denken in termen van iets hogers is dan onszelf. We hebben God afgeschaft zonder na te denken over een alternatief, een andere vorm van transcendentie. Laat het de Verlichting zijn, bepaalde waarden, filosofie, de natuur. Je zou een elite toewensen dat ze is geworteld in een traditie en zich bewust is van haar opdracht op de lange termijn, ver voorbij het eigen succes.
Laten we daartoe (seculiere) rituelen bedenken met een sterke betekenis en een appèl op de eigen verantwoordelijkheid. Rituelen die onze verbondenheid met elkaar, en dat wat groter is dan onszelf, versterken.
Hoe eenzaam Charles er ook voor stond, hij is niet alleen. Hij is een schakel in het grotere geheel. Het zwaard dat hij kreeg aangereikt, kan zich ook zomaar tegen hem keren, zo werd hij gewaarschuwd. Hij is zich ervan bewust. Want, zo begon de aartsbisschop zijn preek: ‘We zijn hier om een Koning te kronen, en we kronen een Koning om te dienen.’