EW Podium: Een vredesvoorstel voor de oorlog in Oekraïne

Hoe kan de oorlog in Oekraïne ten einde komen? Een vraag waarover niet alleen wereldleiders zich buigen, maar ook gewone burgers. Taalkundige en politicoloog Isabelle Buhre doet een voorstel op EW Podium.

Dit stuk schreef ik in mei 2023 in Belgrado, Servië. Deze stad is een ontmoetingsplaats tussen Oost en West, een van de weinige plekken waar beiden elkaar kunnen zien te midden van een conflict en oplopende spanningen tussen Rusland en de NAVO.

Daar kwam ik, in conclaaf met een Russische vriend die liever anoniem blijft, tot het volgende concept-vredesvoorstel, om mensen te laten nadenken over een duurzame oplossing voor de oorlog in Oekraïne. Het is een aanzet voor wat er tijdens onderhandelingen op tafel kan komen om de oorlog te beëindigen en toe te werken naar herstel. De letter en geest van dit voorstel kunnen een goede basis vormen voor een echte vredesovereenkomst. Daarnaast is het een voorbeeld van citizen diplomacy: burgers die meedenken over geopolitieke vraagstukken.

De doelen van dit voorstel zijn: een einde aan het bloedvergieten, zo snel mogelijk een duurzame vrede, garantie op de veiligheid en vrijheid van Oekraïne en Rusland, behartiging van de gerechtvaardigde belangen van Oekraïense en Russische inwoners van de Donbas, en uiteindelijk, herstel van de betrekkingen tussen Europa en Rusland. Deze stappen zal ik één voor één langslopen.

Staakt-het-vuren en vredesonderhandelingen in oorlog Oekraïne

1. Allereerst wordt er onmiddellijk een staakt-het-vuren afgekondigd.
2. Na ondertekening van een vredesovereenkomst worden alle Russische troepen teruggetrokken uit Oekraïne. Tot aan de ondertekening monitoren internationale waarnemers de Russische en Oekraïense troepen in de betwiste gebieden en nabije grenzen, om re-escalatie te voorkomen.
3. Alle westerse wapenleveranties aan Oekraïne stoppen onmiddellijk.
4. Het begin van vredesonderhandelingen. De internationale gemeenschap biedt een platform voor deze onderhandelingen. Landen die een meer neutrale positie in het conflict innemen, zoals Hongarije, Servië, China en India, vervullen hierin een leidende rol. Daarnaast aanwezig zijn vertegenwoordigers van West- en Oost-Europese landen, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en uiteraard Oekraïne en Rusland.

De status van de Krim

1. De Krim blijft Russisch. Dit is historisch voldoende gerechtvaardigd – het is Russisch grondgebied sinds de achttiende eeuw – en onderbouwd door de wil van de huidige inwoners. De Krim werd deel van Oekraïne door een autoritair besluit van Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov (1954). Daarnaast is de Krim van groot strategisch belang voor Rusland, terwijl Oekraïne andere havens in de Zwarte Zee bezit.
2. Rusland kan Oekraïne een stuk land op de Krim met een baai verschaffen, zodat Oekraïne daar een marinebasis kan vestigen. Zo trekt Oekraïne zich niet volledig terug uit de Krim en kan het daar zijn marine inzetten, de veiligheid waarborgen en prestige behouden.

Oost-Oekraïne

1. Om het territoriale conflict hier tot een einde te brengen, moeten tijdens de onderhandelingen diverse opties op tafel komen: allereerst een protectoraat van de Verenigde Naties, gevolgd door een van de volgende mogelijkheden.

• Een nieuw referendum in de volledige regio’s Luhansk, Donetsk, Cherson en Zaporizhia, of anders alleen in de twee laatstgenoemde regio’s, over aansluiting bij Rusland dan wel deel uitmaken van Oekraïne.
• Annexatie door Rusland van de facto door Rusland gecontroleerde gebieden, gevolgd door financiële compensatie aan Oekraïne voor zijn verloren gebieden.
• De onderhandelaars laten beslissen waar nieuwe grenzen worden getrokken.

2. Als er referenda komen, moet dit gebeuren na de terugkeer van vluchtelingen en onder toezicht van internationale waarnemers, zodat niemand de legitimiteit ervan in twijfel trekt. Als Oekraïne instemt met de optie ‘afstaan van gebied in ruil voor compensatie’, komen er alleen referenda in de betwiste gebieden die momenteel niet onder Russische controle staan.
3. De VN en de Oekraïense en Russische autoriteiten werken gezamenlijk mee aan een vrijwillige bevolkingsruil. Oekraïners uit de oostelijke gebieden die in het westelijke deel willen wonen, krijgen die mogelijkheid. Hetzelfde geldt voor Russen in Oekraïne die in de oostelijke gebieden of Rusland willen wonen. Dit gebeurt uitsluitend op vrijwillige basis, om nieuwe interetnische conflicten en wederzijdse territoriale aanspraken te voorkomen.
4. De partijen spreken af dat beide landen geen discriminerende wetgeving jegens Oekraïense of Russische burgers zullen implementeren.

Herstel na oorlog Oekraïne

1. Westerse landen beëindigen alle economische sancties tegen Rusland. De handel, export en energie-import worden hervat. Dit heeft een positief effect op de Europese economie (in het bijzonder de maakindustrie en de energieprijzen), de Russische economie en de onderlinge verhoudingen, en biedt een economische motor die Oekraïne helpt.
2. Een nieuw internationaal fonds stelt herstelbetalingen vast en overziet deze. Het comité aan het hoofd hiervan bestaat uit vertegenwoordigers van meer neutrale landen in dit conflict, zoals Hongarije, China en India. Het comité laat het geld gaan naar de wederopbouw van verwoeste steden en infrastructuur in de door het conflict geteisterde gebieden in Oekraïne, inclusief de gebieden die deel kunnen gaan uitmaken van Rusland en het vasteland van Rusland. Het comité legt verantwoording af aan Oekraïne, Rusland en de internationale gemeenschap over de besteding van de gelden.
3. Betalingen aan het internationale herstelfonds zijn afkomstig van (in eerste instantie en met het grootste aandeel) Rusland, en in tweede instantie de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en de EU. Ook kunnen landen als China en India bijdragen, als zij dat wensen.
4. Rusland betaalt de bijdragen in twee termijnen uit: een termijn voor herstelbetalingen voor de schade toegebracht in Oekraïne, en een termijn voor rechtstreekse compensatie aan de Oekraïense staat voor het verlies van de oostelijke gebieden, mocht Rusland deze annexeren.

Het doel hiervan is niet alleen herstel en gerechtigheid, maar ook een waarschuwing aan de wereld dat gewapende conflicten een zeer hoge prijs kennen, ook na beëindiging ervan. Het is een voorbeeld voor andere landen die overal ter wereld conflicten beginnen of eraan deelnemen, inclusief nadrukkelijk de Verenigde Staten. De middelen voor herstelbetalingen komen uit rijke bronnen (bedrijven en dergelijke) en brengen geen schade of ontbering toe aan arme mensen in Rusland.

Wederzijdse demilitarisatie en veiligheidsgaranties

1. Oekraïne wordt geen NAVO-lid en blijft neutraal. Beide partijen erkennen de functie van neutrale grenslanden tussen machtsblokken. Oekraïne behoudt zijn strijdkrachten, maar huisvest geen buitenlandse militaire bases op zijn grondgebied.
2. Oekraïne garandeert een kernwapenvrije status van het land.
3. a) Oekraïne demilitariseert alle regio’s die grenzen aan Rusland en Wit-Rusland. Inzet van zware wapens, raketinstallaties en vliegtuigen is daar verboden. Of b) het Oekraïense leger wordt beperkt in aantal. Er zijn geen beperkingen aan de marine. Dit om de Russische angst voor een Oekraïense wraak in de betwiste oostelijke regio’s weg te nemen, en tegelijk het onmisbare attribuut van een soevereine staat – strijdkrachten, in de vorm van een marine – te behouden. Bij een duurzame vrede met veiligheidsgarantie van de NAVO heeft Oekraïne sowieso geen groot landleger nodig, terwijl een ontwikkelde marine het land in staat stelt zijn prestige te behouden en deel te nemen aan overzeese antiterrorisme- en antipiraterijmissies met zijn partners, zonder een bedreiging te vormen voor Rusland.

4. Rusland demilitariseert alle regio’s die grenzen aan Oekraïne. De inzet van zware wapens, raketinstallaties en vliegtuigen is hier verboden. Dit is een veiligheidsgarantie voor Oekraïne dat een Russische invasie vanuit deze gebieden in de toekomst onmogelijk is.
5. Wit-Rusland demilitariseert de gebieden die grenzen aan Oekraïne, de Baltische staten en Polen. Rusland garandeert de veiligheid en onafhankelijkheid van Wit-Rusland.
6. De NAVO biedt veiligheidsgaranties aan Oekraïne en Moldavië om hen te beschermen tegen een mogelijke Russische aanval. Op hun beurt garanderen Oekraïne en Moldavië Rusland dat er vanaf hun grondgebied geen NAVO-aanval op Rusland mogelijk zal zijn.
7. Rusland en de NAVO sluiten wederzijdse demilitarisatieverdragen. Alle grensgebieden van West-Rusland, de Baltische staten, Finland en de grensgebieden van Noorwegen en Polen worden in die mate gedemilitariseerd, dat alleen hun marine, politie en grenswachten in elkaars nabijheid mogen opereren. Zware wapens, raketinstallaties en vliegtuigen mogen aan geen van beide zijden worden ingezet. Daardoor raken West-Rusland en de oostflank van de NAVO zodanig gedemilitariseerd, dat een invasie van Europa vanuit Rusland en een NAVO-aanval op Rusland onmogelijk zijn. Internationaal gecontroleerde inspecties zien erop toe dat beide partijen deze overeenkomsten naleven. Het doel is de veiligheid van zowel Europa als Rusland garanderen en, op langere termijn, herstel van vertrouwen.

Ideologie en cultuur

1. Het Westen erkent dat lang niet iedereen ter wereld een links-liberaal, globalistisch wereldbeeld deelt. Landen, machtsblokken, volkeren, groepen en individuen hebben hun eigen visie op de wereld, het goede leven en de toekomst en mogen deze ook hebben.
2. Rusland mengt zich op geen enkele wijze in westerse verkiezingen. Het Westen geeft vergelijkbare garanties: niet actief westerse agenda’s uitdragen in Rusland, geen verkiezingen beïnvloeden, geen regime change proberen te bewerkstelligen in Rusland en geen interne verdeeldheid of etnische conflicten in Rusland aanwakkeren.
3. Rusland mengt zich niet in het proces van toelating van welk land dan ook tot de EU.
4. Landen en machtsblokken respecteren elkaars soevereiniteit, met als gezamenlijk doel: vrede en veiligheid op de wereld. Dit is in ieders belang.
5. Cultuur verbindt, brengt mensen samen en maakt mensen vredelievend en welwillend ten opzichte van elkaar. Europese landen en Rusland zetten zich weer in voor culturele, wetenschappelijke en toeristische uitwisseling. Alle wederzijdse beperkingen op dit vlak worden opgeheven.
6. Er kan een vrijwillige ideologische uitwisseling van mensen komen, waarbij het voor links-liberale Russen makkelijker wordt om zich in West-Europa te vestigen, en voor traditionalistische Europanen om zich in in diverse Oost-Europese landen en Rusland te vestigen voor een leven in overeenstemming met traditionele waarden. Dit is uiteraard nooit verplicht en een punt voor open discussie, te meer omdat de cultuurstrijd in West-Europa volop gaande is.

Alle partijen hebben belang bij een duurzame vrede en veiligheidsgaranties. Verdere escalatie en verlenging van het conflict dreigen uit te lopen op een oorlog met meer betrokken partijen of zelfs op een kernoorlog, en verlengt het lijden en het verlies van vele levens aan beide kanten.

Mogen alle partijen tot bezinning komen en beseffen dat alleen een onderhandelde, via een compromis tot stand gebrachte vrede de volkeren van Oekraïne en Rusland kan redden en hen een kans geeft op een goede, welvarende toekomst.

Een oorspronkelijke, Engelstalige versie van dit voorstel werd gepubliceerd op Modern Diplomacy.