Islamofobie is soms rationeel, maar niet altijd

De onthullende debuutroman van Lale Gül, over hoe zij zich ontworstelt aan een orthodox-islamitisch milieu in Amsterdam, wakkert het debat aan over ‘islamofobie’. Sommige vormen van islamofobie zijn begrijpelijk, maar niet alle afkeer van de islam is even rationeel, schrijft islamkenner Gert Jan Geling in een artikel voor EW Podium.

‘Ik beschouw mezelf als islamofoob, in die zin dat ik angstig ben voor de uitdijende invloed van de islam hier,’ zo deelt de Turks-Nederlandse schrijfster Lale Gül terloops mee in een podcast die ze maakte naar aanleiding van de publicatie van haar islamkritische roman Ik ga leven. In een interview met de Volkskrant over deze bestseller onderbouwt ze haar islamofobie aan de hand van voorbeelden van de onderdrukking in islamitische landen en mislukte pogingen om de islam te moderniseren, en uit ze haar zorgen over het feit dat haar boodschap – en die van vele anderen die net als zij ex-moslim zijn – amper op waarde wordt geschat door veel progressieven in Nederland.

Lale Güls boodschap lijkt hard, maar reacties lijken haar gelijk te geven

Güls boodschap lijkt een harde. Want islamofobie wordt met reden door zowel veel moslims als door de politiek en wetenschap in Nederland gezien als een kwaad. Een kwaad waardoor moslims in het dagelijks leven veel haat en discriminatie over zich heen krijgen, moskeeën bedreigd en beklad worden en er politieke partijen zijn die de rechten van moslims verregaand willen inperken of hen zelfs massaal het land uit willen zetten.

Maar mag Gül dan geen islamofoob zijn? De reacties die haar boek opriep, lijken haar op het gebied van haar islamofobie gelijk te geven. De schrijfster wordt sindsdien ernstig bedreigd en durft amper nog de deur uit. Haar ervaringen zijn niet uniek. Gedurende de ruim vijf jaar dat ik onderzoek deed naar ex-moslims in Nederland, kwam ik deze angst vaak tegen. De angst om uit de kast te komen, om verstoten te worden door familie vanwege afvalligheid, de angst voor bedreigingen of geweld, maar ook de angst voor de groeiende aanwezigheid van de islam in Nederland en de toename van orthodoxie onder een deel van de islamitische jongeren.

We moeten afkeer van of angst voor islam onderscheiden van moslimhaat

Wanneer we islamofobie definiëren als angst voor of afkeer van de islam, dan kunnen we stellen dat veel ex-moslims zoals hierboven beschreven islamofoob zijn, omdat zij in hun leven vaak met schaduwkanten van de islam en de Nederlandse moslimgemeenschappen worden geconfronteerd. Rechtvaardigt dit dan islamofobie? Wel als we die afkeer of angst onderscheiden van moslimdiscriminatie en moslimhaat. Dat laatste, die is gericht tegen mensen, valt nooit te rechtvaardigen. Haat en discriminatie van medeburgers is te allen tijde verwerpelijk. Maar wanneer jouw ervaring met een religie een uiterst negatieve is, dan is het vervolgens niet meer dan logisch dat je hier angst voor aversie tegen ontwikkelt. Sterker nog, dat is dan volledig rationeel.

Islamofobie kan dus prima rationeel zijn, op basis van de ervaringen van veel ex-moslims met de islam. Net als veel christenen die braken met het christendom uit orthodoxe kring, hiertegen een flinke aversie of angst  ontwikkelden, of zoals Oost-Europeanen die onder het communis me moesten leven, niks meer van deze ideologie moesten hebben. Het een is het logische gevolg van het ander.

Irrationele islamofobie vaak gebaseerd op gebrek aan kennis en ervaring

Is dit vervolgens een vrijbrief voor de hele samenleving om  islamofobie te omhelzen? Nee, zeker niet. Veel witte, niet-islamitische Nederlanders zijn namelijk ook islamofoob. Maar in tegenstelling tot ex-moslims – die overigens ook geregeld met islamofobie van witte Nederlanders worden geconfronteerd omdat zij veelal nog worden gezien als moslims – zijn hun opvattingen vaak gebaseerd op gebrek aan kennis of ervaring, of op wat ze ergens gehoord of gelezen hebben – inclusief de onzin die sommige politici over de islam verkondigen. Dit is irrationele islamofobie. En deze vorm van islamofobie ligt vaak ten grondslag aan  de discriminatie en haat waarmee veel moslims te maken krijgen – online of in hun dagelijkse leven. Daarbij komt nog het feit dat een politieke partij die de islam als religie wil verbieden, een van de grootste is in ons parlement.

Deze islamofobie helpt ex-moslims weinig. Sterker nog, het zorgt er vooral voor dat hun verhalen ondergesneeuwd blijven. Ze zitten gevangen tussen een rechts Nederland dat liever de islam en moslims basht dan ex-moslims te helpen, en een links Nederland dat zo graag wil opkomen voor de islam en voor moslims dat zij bereid is om de problematiek van ex-moslims te negeren of in het ergste geval deze groep gewoon voor de bus gooit. Ex-moslims zijn misschien wel een van de meest vervolgde groepen op aarde. En de vrouwen onder hen – met name zij die zich net als Lale Gül uitspreken – hebben het vaak nog het zwaarst.

Desondanks wordt hun islamofobie nog steeds door velen bekritiseerd, genegeerd of misbruikt. Zonder dat er daadwerkelijk aandacht wordt besteed aan waar ze vandaan komen, en aan hoe hun islamofobie is ontstaan. En waarom islamofobie, in hun geval, wel degelijk rationeel kan zijn. Rest ons nog te het luisteren naar stemmen als die van Lale Gül – die vanwege de bedreigingen aan haar adres besloot om zich terug te trekken uit het publieke debat– die eens in de zoveel tijd doorklinken, om ons eraan herinneren dat er in dat opzicht nog een wereld te winnen is.

Wil jij een reactie geven op dit artikel? Discussieer mee! Stuur een reactie van minimaal 200 woorden naar [email protected]. Inhoudelijke reacties die voldoen aan de algemene fatsoensnormen worden geplaatst onder dit bericht. Zie voorwaarden.