Het kapitalisme is een wondermiddel voor welvaart, maar de keerzijdes ervan zijn gevaarlijk lang genegeerd. Daarom moeten we toe naar een ‘duurzaam kapitalisme’, schrijft beleggingsstrateeg Daan Spaargaren in een artikel voor EW Podium.
Half maart kreeg Danone-CEO Emmanuel Faber de zak. Het voedingsbedrijf, bekend van de toetjes en water in een fles, kreeg het aan de stok met twee activistische aandeelhouders. De beleggingsfondsen Artisan Partners en Bluebell Capital toonden zich ontevreden over de koers van Danone, en dan vooral de beurskoers.
Daan Spaargaren (1981) hield zich tijdens zijn studie geschiedenis bezig met het verleden, maar richt zich als belegger op de toekomst. Hij werkt als strateeg verantwoord beleggen bij PME Pensioenfonds aan de verduurzaming van de beleggingen van het fonds. Daarover blogt hij regelmatig op de website van PME.
Dit is een artikel van EW Podium. Daarop publiceert de redactie van EW elke week diverse artikelen van jonge schrijvers, die vanuit hun eigen onderzoek, expertise of werkervaring willen bijdragen aan het publieke debat.
Dat terwijl de maatschappelijke koers van Danone juist indrukwekkend is. Het opvallendste wapenfeit van Faber in diensttijd bij Danone was de 99,4 procent instemming van aandeelhouders met het voornemen om een entreprise à mission te worden. Een bedrijf met een missie, vooral wat betreft gezondheid, diversiteit en duurzaamheid. Maar aan de missie van Faber kwam dus in maart een einde vanwege tegenvallende financiële resultaten.
Maatschappelijke waarde
Dat in het hedendaagse kapitalisme aandeelhouders vooral hongerig zijn naar financieel rendement, ondervond eerder ook Paul Polman, de voormalige bestuursvoorzitter van Unilever. Polman was ervan overtuigd dat bedrijven die zich primair richten op geld verdienen geen bestaansrecht hebben. Unilever moest zich weer richten op het creëren van maatschappelijke waarde. Net als William Lever, de grondlegger van Unilever, dat deed door met betaalbare zeep kindersterfte aan te pakken aan het einde van de negentiende eeuw.
Maar de overtuiging van Polman mondde in 2017 uit in een krachtmeting tussen de mensen die miljarden hebben en de miljarden mensen die niets hebben. Het grote geld won. Polman wist een vijandige overname van Unilever door concurrent Kraft Heinz en beleggingsfonds 3G Capital op het nippertje te voorkomen. Maar hij moest zich wel weer ouderwets gaan richten op financieel resultaat, niet op het redden van de wereld.
Richtingenstrijd binnen het kapitalisme
De voorbeelden van Danone en Unilever illustreren de richtingenstrijd binnen het kapitalisme. Een halve eeuw lang stond aandeelhouderswaarde voorop, een theorie geënt op de doctrine van Nobel-econoom Milton Friedman. Winst maken is de enige maatschappelijke verantwoordelijkheid van bedrijven, stelde Friedman. Zolang zij zich aan de wet houden.
Lees ook dit artikel van Maartje Schulz voor EW Podium: Niet elke jongere is een socialist
En die wet vormde steeds minder een belemmering om steeds meer winst te maken. Dankzij decennialang dereguleren en globaliseren door overheden konden bedrijven welhaast onbekommerd hun gang gaan. Daarbij waren het lot van de aarde, het klimaat en werknemers stelselmatig ondergeschikt. Uitputting en uitbuiting van natuurlijk en sociaal kapitaal gebeurden vaak ver weg, meestal verstopt in ondoorzichtige toeleveringsketens. De gevolgen van dit nietsontziende winst gedreven kapitalisme worden nu pijnlijk duidelijk.
Naast bedrijven en overheden zijn ook aandeelhouders daaraan debet. De overtuiging dat de vrije markt alle problemen oplost, blijkt ongegrond. Adam Smith’ onzichtbare hand als zelfregulerend mechanisme werkt niet als enkel winst, en niet het algemeen welbevinden vooropstaat.
VVD wil rafelranden kapitalisme bijschaven
Maar wie al te lang sombert over de systeemcrisis waarin het kapitalisme zich bevindt, verliest de oplossingen uit het oog. Die oplossingen moeten komen van overheden, centrale banken, maar ook van bedrijven en hun aandeelhouders. Politieke partijen van links tot rechts raken overtuigd dat alleen economische groei als maatstaf van welvaart te beperkt is. Zelfs de VVD, sinds jaar en dag innig verbonden met het bedrijfsleven, rept in het jongste verkiezingsprogramma over het bijschaven van de rafelranden van het kapitalisme.
Wat de VVD daar precies mee bedoelt, blijft overigens nog onduidelijk, maar de problemen die op mondiale schaal moeten worden opgelost, zijn evident en talrijk. Allereerst moet de stijging van de CO₂-uitstoot dit decennium worden omgebogen naar een daling. Er is nog tien jaar de tijd om desastreuze klimaatverandering tegen te houden en de energietransitie van de grond te krijgen. Daarvoor is een CO₂-belasting nodig die voor alle economische activiteiten geldt, geen vervuilende sector uitgesloten.
Investeren in onderwijs, zorg en infrastructuur
Ten tweede moet er een wereldwijd minimumtarief komen voor winstbelasting om zo grootschalige belastingontwijking tegen te gaan. Techreus Amazon behaalde in 2020 een omzet van € 44 miljard, zonder een cent vennootschapsbelasting te betalen. Door deze praktijken missen nationale schatkisten jaarlijks honderden miljarden euro’s aan inkomsten. Euro’s die wel naar het stuwen van de beurskoers, maar niet naar investeringen in onderwijs, zorg en infrastructuur gaan.
Lees ook dit omslagverhaal terug: De geruisloze invoering van het socialisme
De Amerikaanse president Joe Biden heeft inmiddels aangekondigd voorstander te zijn van een wereldwijd minimumtarief voor winstbelasting. Daarnaast moeten multinationals overal belasting gaan betalen waar zij activiteiten uitvoeren. Dit moet een einde maken aan het schuiven met winsten naar gunstige belastingregimes.
Werken moet lonen
Een derde urgente maatregel is de verhoging van het minimumloon. Werken moet lonen. De laatste decennia is de economie gestaag gegroeid, maar werknemers hebben daar niet of nauwelijks van geprofiteerd. Terwijl de winstbelasting voor bedrijven bleef dalen, stegen de lasten voor burgers. Het besteedbaar inkomen van de gewone vrouw en man houdt al tientallen jaren geen gelijke tred met de economische groei. Dat geldt voor veel ontwikkelde economieën. Hoewel in de Verenigde Staten op federaal niveau een verhoging van het minimumloon er nog niet doorheen komt, gebeurt dat door individuele staten wel. In Nederland staat een verhoging op de agenda in nagenoeg alle partijprogramma’s van de laatste Tweede Kamerverkiezingen.
Een sterke markt behoeft niet alleen bedrijven met een missie, zoals Danone. We hebben ook een overheid nodig met een missie. Geen overheid die alleen het ontspoorde klimaat of uit de hand gelopen ongelijkheid repareert, maar een overheid die stuurt op uitkomsten van maatschappelijke waarde. Dan kan het kapitalisme als wondermiddel voor welvaart nog heel lang mee.
Wil jij een reactie geven op dit artikel? Discussieer mee! Stuur een reactie van minimaal 200 woorden naar [email protected]. Inhoudelijke reacties die voldoen aan de algemene fatsoensnormen worden geplaatst onder dit bericht. Zie voorwaarden.