Duurzaamheidscrisis dwingt links en rechts tot echte visie

Is duurzaamheid een thema voor de elite? Een linkse hobby? Nee, juist de doorsnee-Nederlander heeft er belang bij. Die zal als eerste schade ondervinden van de effecten van de duurzaamheidscrisis, of anders wel van de benodigde maatregelen, schrijft duurzaamheidsexpert Bertus Tulleners in een artikel voor EW Podium.

Duurzaamheid is toch iets voor linkse politiek en de grachtengordelelite? Praten over je nieuwe Tesla en je gasloze huis is leuk, mits je het kunt betalen. Er wordt ons verteld dat klimaatverandering belangrijk is voor de toekomst van onze kinderen. Maar wat betekent dat als onderwijs, fatsoenlijke zorg en de mogelijkheden om je kind een aangename jeugd te geven ontbreken? Een mens moet prioriteiten stellen.

En wat houdt duurzaam handelen dan in? Wat mogen we nog als niets meer mag? Na een jaar in een ‘mag-niet’-samenleving te hebben geleefd, ben ik klaar met dingen niet mogen. Vooral als mijn offer niets lijkt bij te dragen. Want wat maakt het uit als ik een vliegreis minder maak naar de zon die ik zo hard nodig heb? KLM wordt tegelijkertijd met miljarden euro’s publiek geld gered. Publiek geld, dus ook míjn belastinggeld. Geef me dan een belastingkorting in dit coronajaar en laat KLM haar eigen boontjes doppen. Een mooie bijdrage aan het Nederlandse klimaatdoel, zonder dat ik eronder hoef te lijden.

Duurzaamheid lijkt geneuzel voor luxepopjes die niets beters te doen hebben en niet de echte problemen aanpakken. Maar duurzaamheidsproblemen zijn wel degelijk echt. Ze zijn enorm en urgent. En ze raken als eerste de mensen die niet behoren tot de elite.

We lopen aan tegen onze fysieke grenzen

In de veelheid van mondiale maatschappelijke uitdagingen is het eenvoudig om te verdrinken. Vandaar dat ze vaak niet worden geloofd of begrepen, of worden versimpeld tot het niveau dat er niets meer van klopt. Klimaatverandering is geen probleem. De effecten ervan op de mens en al het andere leven, is een probleem. Niet voor de wereld. Die blijft wel. Maar voor ons.

En klimaatverandering is ook niet het onderliggende of grootste probleem. De essentie is dat we als mens erg succesvol zijn in onze omgeving naar onze hand zetten. Dat doen we al sinds we bestaan. Het heeft ons ver gebracht. Tot Mars, tot een hoge leeftijd, tot het vermogen om in vrede en welvaart met miljoenen individuen op een klein stukje land te leven.

Het zorgt alleen ook voor onbedoelde en ongewenste zij-effecten. Het vernietigen van de natuur waarvan we afhankelijk zijn. Of dat nu oerwouden aan de andere kant van de wereld zijn of de verzilte landbouwgronden dicht bij huis. Het lukt ons niet om binnen de fysieke grenzen te leven. Dat is een probleem.

Het probleem is oneerlijk verdeeld

Een tweede probleem is dat ondanks onze vooruitgang nog steeds velen in rottige omstandigheden moeten leven. Niet alleen de slachtoffers van oorlog elders. Niet alleen zij die door ellendige armoede hun leven riskeren om vanuit een Europese goot proberen een beter bestaan op te bouwen. Maar ook inwoners van Nederland. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek bezit 10 procent van de Nederlandse huishoudens 64 procent van het vermogen van alle huishoudens. Ik ben niet arm en ook geen communist, maar van deze cijfers word ik toch een beetje misselijk. Negentig procent van ons allemaal bezit dus maar 36 procent van al het vermogen. Met deze cijfers in gedachten is het niet vreemd dat armoede, ongelijkheid en kwetsbaarheid ook in Nederland geen uitzonderingen zijn.

Deze ongelijkheid is schadelijk. Die 90 procent heeft het minste kapitaal en dus de minste aanpassingsmogelijkheden. En het gaat hier niet alleen om financieel kapitaal, ook gebrek aan andere vormen van privilege zorgen dat de meerderheid zich minder makkelijk kan onttrekken aan de negatieve effecten van de duurzaamheidscrisis.

De schade beperkt zich niet alleen tot de meerderheid die hier aan het kortste eind trekt. Ook de 10 procent zal er last van hebben. Sociale onrust, polarisatie en conflicten zullen toenemen en uiteindelijk krijgt ook de elite de rekening gepresenteerd.

De politiek laat het afweten

Ten slotte hebben we een derde probleem. Onze politici staren zo diep in hun eigen navel dat ze waarschijnlijk hun eigen ruggengraat kunnen uitzuigen. Van links tot rechts. Van progressief tot conservatief. Van populistisch tot regentesk. Allemaal zijn ze bezig met zichzelf en elkaar. Ze spreken over bubbels, maar ondanks de aanstaande verbouwing van de Tweede Kamer lukt het ze niet uit hun eigen bubbel te breken.

De rechterflank bedient zich van populistische goedkope retoriek en leugens om problemen te ontkennen, verantwoordelijkheid te ontlopen of de schuld af te wentelen. De linkerflank kookt intussen een smerig prutje van ongeïnspireerd en onsuccesvol pseudo-populisme. Linkse partijen blijken niet in staat te begrijpen dat het volk dat moet worden bereikt toch echt gewoon de buurvrouw is die prima in staat is om leeg gezwets door te prikken. Als je als socialist na tien jaar uitverkoop van sociale voorzieningen niet een verkiezing kunt winnen, wordt het toch tijd om een andere baan te zoeken.

Bij de centrumpartijen zit toch wel iets fatsoenlijks, hoor ik u denken. Het centrum gedraagt zich als vanouds en is zich aan het prostitueren door ambivalent dan wel links, dan wel rechts mee te glibberen. Onderwijl laten ze zien dat ze eerlijke volksvertegenwoordigers daarbij graag voor de bus gooien.

Geen herstel, maar vooruitgang

Dat we deze drie problemen moeten aanpakken, is duidelijk. Maar hoe? Inmiddels heeft corona ons eraan herinnerd dat het middel soms erger kan zijn dan de kwaal. En dat de meningen hierover sterk uiteen kunnen lopen. Bij de andere crises waar we voor staan, zal dit nog sterker het geval zijn.

Toch zijn de oplossingsrichtingen voor de bovenstaande problemen eigenlijk eenvoudig te schetsen. Drie kernelementen voor echt nieuw leiderschap:

1. Zet het coronaherstelgeld in voor echte vooruitgang. Dus steun alleen sectoren die Nederland vooruithelpen door binnen de grenzen van de natuur te blijven en sociale en economische ongelijkheid op te lossen. En nee, dit zijn niet alleen vegaburgerbedrijven. Ook de horeca, de cultuursector, de zorg, sportorganisaties, innovatieve industrie, duurzame landbouw en vele andere sectoren horen hierbij. Er zijn veel manieren waarop iedereen in Nederland geld kan verdienen op een manier die het leven aangenamer maakt voor iedereen binnen en buiten Nederland.
2. Formuleer weer een politieke visie. Dat we in de prut zitten, is duidelijk. Hoe gaan we eruit komen en op welke stip op de horizon sturen we? Die stip kan niet liggen op de persconferentie volgende week dinsdag. Alleen als we een visie horen van onze politici kan er sprake zijn van leiderschap. En na tien jaar actief visieloos besturen, is dat geen nieuw leiderschap. Dat is gewoon je functie uitoefenen.
3. Zorg dat zij die het meest profiteren het meest bijdragen. Belasting is een bijdrage aan de publieke zaak. Het kan niet zo zijn dat door mazen in de wet er geld wegstroomt naar anonieme beleggers in Amerikaanse megabedrijven die geen reële waarde in Nederland toevoegen. Vooral als tegelijkertijd burgers en kleine ondernemers na een jaar in overlevingsstand ineens ook voor alle kosten van de herstelplannen en verduurzamingsplannen opdraaien.

Over de details kan en moet worden gediscussieerd. Partijen door het hele politieke spectrum kunnen met oplossingen komen waarin zij geloven. Maar dan moeten ze hun neus wel gaan steken in wat er gebeurt buiten het Binnenhof, Twitter en de sensatiemedia. Met een beetje mazzel hebben we bij de volgende verkiezingen niet meer partijen, maar wel meer visie om uit te kiezen.

Wil jij een reactie geven op dit artikel? Discussieer mee! Stuur een reactie van minimaal 200 woorden naar [email protected]. Inhoudelijke reacties die voldoen aan de algemene fatsoensnormen worden geplaatst onder dit bericht. Zie voorwaarden.