De Verenigde Arabische Emiraten (VAE) zijn hard bezig te ontgroeien aan de hardnekkige, simplistische westerse karikaturen, schrijft strategisch expert Saskia van Genugten op EW Podium.
Dr. Saskia van Genugten (1981) promoveerde in 2012 aan de Johns Hopkins University’s School for Advanced International Studies. Ze woont en werkt in Abu Dhabi en is als Senior Fellow verbonden aan het Middle East Institute (MEI) in Washington, D.C.
Steenrijke en autocratische oliesjeiks, onderdrukking en vrouwenhaat, onderbetaalde ‘nanny’s’ en bouwvakkers die zich letterlijk kapot werken. Dat zijn de gangbare associaties met de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) en andere Golfstaten. Westerse politiek-economische theorieën hebben er een redelijk simpele verklaring voor: de inkomsten uit olie en gas faciliteren een patriarchale rentenierstaat waarin het principe van ‘no taxation, no representation’ geldt: geen lasten, maar ook geen democratie.
En dat vertaalt zich dan weer in het beeld van een lokale bevolking die luizenbaantjes nastreeft in de publieke sector, of door de stad racet in nieuwe Lamborghini’s, terwijl ingekochte arbeiders het werk doen. De leiders van het land kunnen intussen wegkomen met verkwisting, minachting voor mensenrechten en een buitenlands beleid dat chaos in het Midden-Oosten aanwakkert. Gelukkig raken deze karikaturen steeds verder verwijderd van de realiteit.
De complexiteit van de Golfregio verdient meer aandacht
In elk stereotype zit uiteraard een kern van waarheid. Maar als je op dit moment met westers-georiënteerde, normatieve tekstboekkennis in de Golfregio terechtkomt, val je van de ene verbazing in de andere. De regio ondergaat razendsnelle veranderingen en verdient het om vaker te worden beschouwd in al haar complexiteit.
In de laatste twintig jaar groeide het inwonertal van de VAE bijvoorbeeld van drie naar tien miljoen. De lokale minderheid met beslissingsbevoegdheid deelt het land met een internationale mengelmoes van laaggeschoolde en hoogopgeleide expats, van economische migranten tot de dirty rich en met vele jonge mensen uit de regio die de economische en politieke malaise thuis ontvluchten, zoals het democratische Libanon.
Lees ook dit interview met Saskia van Genugten: ‘Nederland is hier een riskante bestemming’
In plaats van te blijven hangen in de traditionele, negatieve beelden van de Golfregio, zou het Westen veel meer aandacht moeten besteden aan nieuwe trends en ontwikkelingen, zowel (geo)politieke als sociaal-economische. Regeringen – uiteraard vrijgesteld van tijdrovende verkiezingscampagnes – werken met ambitieuze, vooruitstrevende langetermijnvisies en -plannen, stampen initiatieven uit de grond en smeden links en rechts nieuwe internationale pacten.
Constanten in de VAE zijn economische diversificatie, vergroening, digitalisering en privatisering van de economie en ook het aanmoedigen van een liberalere samenleving en nieuwe regionale verbanden – waarbij uiteraard de rode lijn wordt getrokken bij activiteiten die als ‘ondermijnend’ worden gezien vis-à-vis Het Paleis.
Sociaal-economische veranderingen: de positie van de vrouw
De VAE manifesteert zich bijvoorbeeld steeds meer als koploper in de vrouwelijke emancipatie. Waar een vorige generatie vrouwen nog voornamelijk thuiszat en kinderen baarde, is nu het merendeel van de universitair afstuderenden in het land vrouw, ook de ingenieurs en de techneuten. De sheila (‘de hoofddoek’) wordt steeds vaker optioneel in zowel private als professionele context, en het is inmiddels wettelijk vastgelegd dat mannen en vrouwen evenveel betaald dienen te krijgen in eenzelfde positie. Net als dat het parlement voor de helft uit vrouwen moet bestaan en dat beursgenoteerde bedrijven minstens één vrouw in hun raad van bestuur moeten aanstellen.
Zonder twijfel is het land cultureel nog lang niet klaar voor de werkelijke gelijkheid van de seksen. De emancipatie speelt zich dan ook nog af binnen door het mannelijke leiderschap goedgekeurde kaders. Maar de trend is ingezet en wordt gretig omarmd door de vrouwen (en sommige mannen) in de regio. Overal in de VAE worden vrouwelijke rolmodellen gepresenteerd, van jachtvliegtuigpiloten tot ingenieurs, van diplomaten tot cyberspecialisten. Ondanks de imperfecties, neemt de gelijkwaardigheid op de werkvloer en in het openbare leven snel toe. Een eenzijdige focus van het Westen op wat er allemaal niet kan en mag, is daarom steeds vaker misplaatst. Net als een beleid dat als uitgangspunt heeft dat het Westen deze vrouwen moet helpen emanciperen.
Veranderende geopolitieke dynamiek
Meer inlevingsvermogen in de Golfregio zorgt ook voor een beter begrip van de veranderende geopolitieke dynamiek. De Abraham Akkoorden van augustus 2020 waren bijvoorbeeld het startsein voor de normalisering van de bilaterale betrekkingen tussen Israël en de VAE, waarna ook Bahrein, Sudan en Marokko volgden. Regionale politieke verhoudingen stonden plotsklaps op hun kop.
De eerste reactie op de nieuwe situatie was in het Westen meestal negatief. Ze werd beschreven als een klap in het gezicht van de Palestijnen. En hoewel dat zeker een van de elementen is, bieden de akkoorden ook een nieuwe alliantie jegens Iran, een mogelijke uitweg uit het onoplosbare Palestijnse conflict, een economische stimulans voor de jonge bevolking in de Arabische regio en het stellen van een voorbeeld voor de regio: verandering kan worden geforceerd. Dat het recente bezoek van de Amerikaanse president Joe Biden aan de regio gepaard ging met een (virtuele) bijeenkomst tussen de leiders van de Verenigde Staten, Israël, de VAE en India, laat zien dat het Westen niet langer de (enige) agendazetter is.
De Golf verkent de grenzen van de ongebondenheid
Ook in Afrika wordt de invloed van de Golf steeds vaker gevoeld. De VAE is inmiddels een van de grootste investeerders in het continent. Ter illustratie: een aantal weken geleden werd een Emirati-investeringspakket voor Sudan onthuld, ter waarde van 6 miljard dollar. Met dat geld moet onder meer een geheel nieuwe haven aan de Rode Zee worden gebouwd en krijgt de Sudanese centrale bank een cash-injectie van 300 miljoen dollar. Dit in de context van een uit de hand lopende economische en agrarische crisis en het wegblijven van westerse hulp vanwege de militaire coup in Sudan, afgelopen herfst.
In de huidige geopolitieke constellatie wordt nog een verandering in de regio pijnlijk duidelijk: in plaats van de westerse positie te volgen, zoekt de VAE de grenzen van ongebondenheid op, met behoud van goede relaties met zowel de Verenigde Staten als China en Rusland. De ambigue positie tegenover Rusland en Oekraïne is daarvan een goed voorbeeld.
De meeste politiek leiders in het Westen zijn zich bewust van de veranderingen en proberen, binnen hun eigen normatieve kaders, de relaties te verbeteren. De EU heeft recent een voorstel gepresenteerd voor een strategisch partnerschap met de Golf. Nederland heeft de VAE en Saudi-Arabië opgenomen als prioritaire handelslanden in een recente beleidsnota. Biden wil met zijn reis naar de regio duidelijk de zwarte bladzijde van de Khashoggi-affaire met Saudi-Arabië omslaan. En de Franse president Emmanuel Macron ontvangt de nieuwe president van de VAE deze week om te kijken hoe de VAE Europa kan helpen met haar energieprobleem.
Het probleem voor Europa is dat de VAE steeds vaker meer te kiezen heeft dan ons continent zelf. Het positief kunnen beïnvloeden van de regio begint daarom met een reflectie op de eigen positie, op onze ingebakken aannames en de oudbakken karikaturen die we de regio toebedelen.