Door de oorlog in Oekraïne speelt Polen opeens een prominente rol in Europa. Maar een nieuwe grootmacht is Polen nog lang niet, schrijft historicus en Polenkenner Tiewen Visser op EW Podium.
Tiewen Visser (1989) studeerde geschiedenis aan de Universiteit Utrecht en woont sinds 2018 in Polen, met een klein uitstapje naar Berlijn. In Polen werkt hij momenteel als copywriter en vertaler.
EW Podium publiceert opinies van (vooral jonge) schrijvers, die vanuit eigen onderzoek of werkervaring bijdragen aan het debat. De artikelen reflecteren niet noodzakelijkerwijs de opvatting van de redactie.
Polen is met bijna 40 miljoen inwoners het grootste EU-land van Midden- en Oost-Europa, toch heeft het land geen belangrijke stem in de Europese Unie. Zelfs met de Pool Donald Tusk als voorzitter van de Europese Raad wist Polen geen geopolitieke positie te verwerven in het machtsveld van de Frans-Duitse as. Tot nu toe dan, zo zeggen veel analisten, onder wie de Amerikaanse beleidsadviseur Paul Massaro, die optimistisch is over de rol van Polen in de EU.
Wie in Polen woont, of wie het land volgt via lokale of Engelstalige media, ziet soms met verbazing wat er gebeurt. Zeker als je de regering niet steunt – en die groep is vrij fors, sowieso meer dan 50 procent. Polen als nieuwe grootmacht? Polen is in het geheel niet klaar voor deze rol en ligt vooral overhoop met zichzelf.
Natuurlijk: het defensiebudget stijgt fors en daarmee zal Polen buurland Duitsland voorbijstreven. En ja, Polen groeit als kool sinds het is toegetreden tot de EU.
Polen streeft Zuid-Europa voorbij
De Poolse economie groeit sinds 2004 zo hard dat het land nu Zuid-Europa voorbijstreeft. Poolse steden vernieuwen in een rap tempo en in tegenstelling tot Duitsland heeft Polen de digitale revolutie snel opgepikt. Je kunt overal pinnen en er is zelfs een speciaal systeem met digitale kluisjes bedacht waarmee je met een app je pakketje op een afhaalpunt kunt ophalen.
Lees ook: Polen kende in 2008 geen kredietcrisis en groeide tijdens de coronapandemie ook het hardst van alle landen. De Poolse economie is robuust en wordt gezien door grote multinationals. De hoogopgeleide Pool is een gewilde werknemer voor grootbedrijven in grote steden. De lonen stijgen, maar blijven toch lager dan in het Westen.
Economische tegenspoed en
een wankele rechtsstaat
Maar net als elders, lijkt de klad te zitten in de Poolse groei. Ook Polen lijdt onder een enorme inflatie, die de centrale bank aanpakt door de rente fors te verhogen. Maar dat leidt ook tot extreme hypotheeklasten, desastreus voor een land waar vrijwel iedereen een koopwoning heeft. Daar komt bij dat de Poolse regering door het beleid van de grootste partij, Recht en Rechtvaardigheid (PiS), een enorme zak geld uit Europa dreigt mis te lopen.
De Europese Commissie is verbolgen over de slechte staat van de rechtsstaat in Polen. Die is abominabel sinds PiS aan de macht is. Zo is het Constitutionele Hof overgenomen door marionetten van de regeringspartij en neemt zowel president Andrzej Duda als de regering besluiten die volgens juristen indruisen tegen de Grondwet. Het bedrag dat Polen kan mislopen? 23 miljard euro. Dat komt boven op de boetes die de Commissie inhoudt na andere geschillen met Polen, zoals een conflict tussen Tsjechië en Polen over een bruinkoolmijn.
De Poolse economische motor kraakt en piept
De economie lijkt daardoor hard te worden geraakt. En dat in een periode waarin PiS net een controversiële belastinghervorming heeft doorgevoerd, waardoor vooral ondernemers hard worden geraakt. In Polen betaal je sociale lasten (ZUS) als ondernemer van ongeveer 350 euro per maand. Deze zijn niet meer aftrekbaar sinds de belastinghervorming. De kosten zijn daardoor hoger voor ondernemers. En dat in een land waar veel ondernemers het na een paar jaar toch al voor gezien houden vanwege de hoge kosten.
De Poolse economische motor kraakt en piept dus een beetje. Natuurlijk kan er nog van alles gebeuren. Zo kan de wederopbouw van Oekraïne voor Polen veel extra geld in het laatje brengen. Maar voorlopig staan de seinen eigenlijk voor het eerst sinds 2004 op rood. Een vreemd moment dus om Polen het label ‘nieuwe grootmacht’ op te plakken.
Polen is geopolitiek weinig volwassen
En hoe zit het met de geopolitiek? Luisteren andere EU-lidstaten niet vaker naar Polen sinds dat land gelijk kreeg over het gevaar van Rusland? Ja en nee. Polen heeft zeker een betere stok achter de deur in Europa sinds de Russische invasie in Oekraïne. Maar in tegenstelling tot bijvoorbeeld Estland, dat de zaakjes op het gebied van rechtsstaat en persvrijheid wel op orde heeft, loopt Polen juist achter de feiten aan.
Lees meer over de Poolse rechtsstaat en de Europese Unie: Polen: poen of principes
Dat zien we bijvoorbeeld in de reactie van de regeringspartijen op het uitblijven van geld uit Brussel. Volgens de partijleider van PiS, Jarosław Kaczyński, komt dat doordat een land als Duitsland jaloers is op Polen en Polen niet mag. De Poolse oud-premier Donald Tusk zou volgens PiS heulen met de Duitse vijand. Geopolitiek zijn dat weinig volwassen uitspraken. In Polen is namelijk vrijwel niemand te vinden, zeker bij de partij van Tusk niet, die Rusland niet hartgrondig haat en vreest. Niet Duitsland of het Westen is de vijand, maar Rusland.
Waar de Poolse neuzen eindelijk dezelfde kant op zouden kunnen staan, zaait de regering vooral tweespalt, haat en rancune. Ook thema’s als de lhbti-rechten zijn niet van tafel. In Europese ogen blijft de Poolse politiek achter. Zeker voor progressieve partners als Finland.
Geen grootmacht in wording, wel potentie
Polen gedraagt zich kortom niet als een grootmacht in wording. Iedereen die stelt dat het dat wel kan worden, heeft een punt als het gaat om de geologische ligging, de vroege waarschuwing voor het gevaar van Rusland, de forse investeringen in defensie en de grote economische groei.
Het moment om Polen deze status toe te schrijven is uiterst ongelukkig. Het is zelfs beledigend tegenover alle Polen die hopen op een democratische rechtsstaat en verder willen werken aan een sterke en moderne staat. Polen is schitterend en veerkrachtig, met veel potentie om een belangrijke rol te spelen op het Europese toneel. Het is dan ook goed dat Europese partners luisteren naar de zorgen van de Polen over Rusland en het land serieus nemen.
Dat neemt niet weg dat Polen in deze staat nog lang niet klaar is om de Frans-Duitse as over te nemen. Maar in november 2023 zijn er nieuwe verkiezingen en wie weet kunnen de Polen, net als de Slovenen en Tsjechen, afrekenen met het heersende populisme en kan een nieuwe regering Polen wel opstuwen tot de militaire, geopolitieke en economische grootmacht die sommigen nu al in het land denken te zien.