In Nederland en Zweden werd onlangs een Koran verbrand. Maar radicaler is de reactie van Turkije, dat Zweeds NAVO-lidmaatschap weigert en indirect pleit voor een blasfemiewet in Nederland. Dat schrijft criminoloog Bart Collard op EW Podium.
Nadat Rusland Oekraïne binnenviel, vroeg Zweden het NAVO-lidmaatschap aan. Buiten Hongarije en Turkije waren alle NAVO-leden akkoord, maar een unaniem besluit is nodig. Turkije vroeg Zweden vervolgens om de uitlevering van 130 mensen die Turkije als terroristen classificeert. Het gaat om leden van de PKK, de YPG en de Gülen-beweging. Zweden accepteerde die eis niet. Op de achtergrond vonden daarop diplomatieke gesprekken plaats tussen de twee landen.
Bart Collard (1988) heeft een master Opsporingscriminologie (NL) en een master Contraterrorisme (Israël) afgerond. Momenteel schrijft hij een boek over desinformatie. Tevens werkt hij aan een proefschrift over islamitisch terrorisme aan de Universiteit Leiden.
EW Podium publiceert opinies van (vooral jonge) schrijvers, die vanuit eigen onderzoek of werkervaring bijdragen aan het debat. De artikelen reflecteren niet noodzakelijkerwijs de opvatting van de redactie.
Intussen hingen Zweedse demonstranten een pop ondersteboven op aan een lantaarnpaal, die (hij leek er mijns inziens niet op) kennelijk president Erdogan moest voorstellen. De Zweedse premier Ulf Kristersson sprak over ‘een soort schijnexecutie van een buitenlandse, democratisch gekozen leider’. Dit leek de Turkse boosheid in de kiem te smoren, maar niet voor lange duur.
De Zweedse minister van Defensie zou op 21 januari een bezoek aan Turkije brengen, maar Turkije gelastte dat af. De reden: de Deens-Zweedse Rasmus Paludan wilde diezelfde dag een Koran verbranden voor de Turkse ambassade in Stockholm.
Turkije reageerde woedend
Paludan verbrandde vaker Korans in Zweden. Dit leidde tot rellen die zo grootschalig waren, dat de politie waarschuwde de controle kwijt te zijn. In 2020 werd een protestactie, waarop Paludan een Koran wilde verbranden, vooraf verboden. Toen vermoed werd dat hij zijn bijeenkomst toch ging organiseren, werd hij tegengehouden op de brug van Kopenhagen naar Malmö. Maar anno 2023 liet Zweden de vrijheid van expressie prevaleren boven de gevoelens van gekwetste moslims.
Lees ook: Nadat de politie toestemming gaf, reageerde Turkije woest. ‘Degenen die zulke blasfemie voor onze ambassade toestaan, kunnen niet langer onze steun verwachten,’ reageerde president Erdogan. Daarmee gaf hij aan niet voor NAVO-lidmaatschap van Zweden te zullen stemmen. Erdogans boosheid werd gedeeld door oppositieleiders. Voor het Zweedse consulaat in Istanbul werd een foto van Paludan verbrand.
De Nederlandse journalist Mitra Nazar (NOS) legde uit: ‘De Koran is voor moslims natuurlijk een heilig boek en elke keer als zulk soort provocaties plaatsvinden, leidt dat tot zeer emotionele reacties in Turkije en ver daarbuiten. Er is totaal geen begrip voor het standpunt dat dit onder de vrijheid van meningsuiting valt.’
Een ‘diep respectloze daad’
Ondanks de liberale houding van Zweden zwichtte de premier op Twitter enigszins voor de ophef:
Vrijheid van meningsuiting is een fundamenteel deel van democratie. Maar wat legaal is, is niet noodzakelijkerwijs gepast. Het verbranden van boeken die voor velen Heilig zijn is een diep respectloze daad. Ik wil mijn sympathie uitspreken voor alle moslims die zijn gekwetst door wat vandaag in Stockholm is gebeurd.
De premier probeerde waarschijnlijk diplomatiek te redden wat er te redden viel. Maar is dat terecht?
Dat het verbranden van een dergelijk boek veel moslims kwetst, is een feit. Datzelfde geldt overigens voor het tekenen van cartoons over de profeet Mohammed. Maar als premier spreken van een ‘diep respectloze daad’ en sympathie betuigen aan de gekwetsten, gaat wat ver. Daarmee neemt de regeringsleider actief een standpunt in tegen Paludan.
Actie door Pegida
In Nederland werd Pegida-voorman Edwin Wagensveld eind 2022 tweemaal aangehouden, omdat hij bij een demonstratie zijn eigen Koran niet wilde afstaan aan de politie. Grond voor zijn aanhouding bleek er niet te zijn. Op 22 januari mocht Pegida’s voorman plots wel een Koran verscheuren voor het Tweede Kamergebouw in Den Haag.
Hij stond op een Koran, verscheurde deze en ‘danste’ over de op de grond liggende pagina’s. ‘Dit is Nederland. Zo hoort het,’ sprak hij. Een handvol journalisten en twee agenten keken toe. Thuis verbrandde hij de Koran uiteindelijk. Met zijn actie, waarschijnlijk een reactie op het conflict tussen Zweden en Turkije, zou hij willen aantonen dat het vernielen van de Koran ‘niet kan zonder dat dat geweld tot gevolg heeft’.
Turkije toont zich antiliberaal
Dat een koranverscheuring of -verbranding moslims in een kwaad daglicht zet, is niet het geval. Zo’n daad richt zich slechts tegen dat boek. Toch ontbood het Turkse ministerie van Buitenlandse Zaken de Nederlandse ambassadeur en schreef het in een persbericht:
Deze verwerpelijke daad die onze heilige waarden beledigt en een haatmisdrijf omvat, na Zweden deze keer in Nederland, is een duidelijke boodschap dat islamofobie, discriminatie en xenofobie in Europa geen grenzen kennen. Deze daden zijn een directe aanval op de fundamentele rechten en vrijheden, morele waarden en sociale tolerantie van niet alleen moslims, maar van de hele mensheid en schaden ook de cultuur van vreedzaam samenleven.
Grote woorden, die rechtstreeks ingaan tegen de vrijheid van meningsuiting. Paludan en Wagensveld vernielden een persoonlijk bezit. Zoals zij hun eigen Donald Ducks mogen vernielen, mogen zij dat ook doen met hun eigen Koran. De Turkse overheid toont zich intolerant door dit als haatzaaien te classificeren, en toont zich antiliberaal met haar indirecte pleidooi voor blasfemiewetgeving.
Turkije toont zich antiberaal
Lees ook de column van Robbert de Witt: Waar we niet over praten: de idioten in de Turkse politiek
Net als Turkije veroordeelden Saudi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Qatar, Egypte, Jordanië, Oman en de Palestijnse Autoriteit de actie van Wagensveld. De Egyptische Al-Azhar-universiteit in Caïro riep op tot een boycot op Nederlandse en Zweedse producten. Daarnaast werd Wagensveld in Iran op een sanctielijst geplaatst, waardoor hij niet meer naar dat land mag reizen.
In Libanon, Pakistan, Irak en in Afghaanse hadden anti-Nederlandse protesten plaats. Bij sommige protesten werd de Nederlandse vlag verbrand. De Iraakse geestelijke Muqtada al-Sadr vroeg zich volgens de NOS af ‘of vrijheid van meningsuiting betekent dat andermans geloof beledigd mag worden’. Maar een geloof kan niet beledigd worden, omdat het niet kan voelen. Daarbij mag het uiteraard worden geridiculiseerd, zoals dat bij elk idee of ideologie het geval is.
Erdogan of de Koranverbranders, wie is radicaler?
Het zich uitspreken tegen Paludan en Wagensveld en hun acties, is dat nu zo verkeerd? Het ís toch ook smakeloos? Wellicht. U kunt een koranverbranding verwerpelijk vinden, maar dat betekent niet dat die daad verboden moet worden.
Zijn Paludan en Wagensveld dan geen rechtsextremisten? Geen idee, ik ken hen verder onvoldoende. Maar ik wil een tegenvraag opwerpen: wat is erger? Eén simpele burger die zijn eigendom verbrandt? Of een regeringsleider die daarom de diplomatieke banden opzegt met een heel land en daarvan de toegang tot de NAVO wil ontzeggen? Een regeringsleider die bovendien wil dat landen de vrijheid van meningsuiting inperken met blasfemiewetten?
Het blijft schokkend hoe snel mensen gekwetst zijn als het om de Koran, Allah of de profeet Mohammed gaat. Zo ernstig gekwetst zelfs, dat die houding niet samengaat met de liberale waarden van onze democratische rechtsstaat. Erdogan is daarin ogenschijnlijk radicaler en gevaarlijker dan Paludan en Wagensveld.