Iedere Nederlander proeft de wrange vruchten van de groeiende polarisatie. De stille meerderheid intussen is wel klaar met het ‘wij/zij-denken’ en heeft behoefte aan verbinding. Hoe is de polarisatie te doorbreken? Dat is dé uitdaging voor de komende jaren, schrijft theoloog Joël Boertjens op EW Podium.
Amsterdammer Joël Boertjens (36) studeerde Evangelical and Reformation Theology aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Naast theoloog is hij voorganger, spreker en auteur van de boeken Allen voor Eén en Sta op! Doorbreek polarisatie met hoopvol herstel (2021)
Dit is een artikel voor EW Podium. Daarop publiceert de redactie van EW elke week diverse artikelen van jonge schrijvers, die vanuit hun eigen onderzoek, expertise of werkervaring bijdragen aan het publieke debat.
In een tijd waarin weinig ons nog weet te choqueren, slaagde een recente poging op de Dam hier wél in: een meegetorste, levensgrote galg deed bij menigeen de rillingen over de rug lopen. Een overenthousiaste twitteraar gaf aan dat dit strafwerktuig bestemd zou zijn om demissionair minister Hugo de Jonge (CDA) te vonnissen. Begrijpelijkerwijs produceerde de meningenmachine in de media een eensluidende boodschap: dit gaat veel te ver!
Vervolgens richtte de ophef zich tegen alle bezorgde burgers die demonstreerden op het Amsterdamse paleisplein. ‘Wie denken die wappies wel niet dat ze zijn, die ongevaccineerde asocialen die zo dadelijk meer IC-bedden bezetten dan we ze rijk zijn?! En zouden zij überhaupt niet geweigerd dienen te worden in ziekenhuizen, wanneer zij een beroep doen op ons gewaardeerde, maar ook zo kostbare zorgstelsel?’ Oftewel: ‘knoop ze op, die complotwaanzinnigen’, vanzelfsprekend spreekwoordelijk gesproken.
Eenzelfde dynamiek speelt in andere hoeken van het publieke debat: ‘woke’ versus ‘racisten’, ‘klimaathysterici’ versus ‘klimaatontkenners’, aanhangers van ‘linkse luchtkastelen’ versus ‘rechtse realisten’. De maatschappij zit intussen met de handen in het haar vanwege diep geslagen wonden en de ogenschijnlijk onoverbrugbare verdeeldheid die ons overal wordt aangepraat.
Authentiek antiek voorbeeld
In mijn nieuwe boek Sta op! Doorbreek polarisatie met hoopvol herstel (oktober 2021) zoek ik steun bij een herkenbaar en hoopgevend voorbeeld uit de Klassieke Oudheid, te vinden in het Bijbelboek ‘Handelingen’. We stuiten hier op een rondreizende evangelist, die vanwege de Romeinse christenvervolging zijn hoofdkwartier Jeruzalem is ontvlucht. Uit zijn religieuze bubbel gedreven zet hij zijn ‘evangelisatie-campagne’ elders voort. Op het heetst van de dag treft hij in de woestijn een Ethiopische eunuch aan die hardop een gedeelte leest uit een Joodse boekrol.
Lees ook dit stuk van Joël Boertjens voor EW Podium: Welke politieke leider durft een kruk te zijn?
Uit geschriften van gerenommeerde Griekse en Romeinse auteurs uit die tijd weten we dat Ethiopiërs werden gezien als ongeciviliseerd, barbaars. Hoewel de eunuch een high-educated professional is, werd hij binnen het Jodendom beschouwd als onrein omdat zijn genitaliën zijn verminkt door castratie, zoals gebruikelijk bij ‘eunuchen’. Kortom: een geslaagde ontmoeting tussen de intellectuele elite-ambtenaar en een charismatische verkondiger ligt niet bepaald voor de hand.
Maar ondanks het verschil in etniciteit, levenswijze en seksuele status, ontstaat er tussen beiden een kortdurende, maar intense band. De evangelist snelt op de Ethiopiër af en stelt hem de vraag: ‘Begrijp je wel wat je leest?’ In mijn boek typeer ik deze uitroep als ‘constructieve brutaliteit’: de actie is vrijpostig (de entourage van de eunuch had ook de indruk kunnen wekken dat het om een gevaarlijke woestijngek ging) én behulpzaam. De eunuch toont zich mans genoeg om zijn onkunde in de Joodse geschriften te erkennen, waarop hij de evangelist uitnodigt om naast hem te komen zitten.
Ontmoeten verzacht
‘Naast de ander zitten’ is ook vandaag de dag essentieel. Wanneer we de ander in levende lijve ontmoeten, in plaats van hem of haar op sociale media te bekogelen met onze geijkte standpunten, ontstaat doorgaans wederzijds begrip en zelfs herkenning. Degene die je in stilte of hardop uitmaakte voor ‘volslagen idioot’ blijkt tijdens een échte ontmoeting een medemens met een eigen verhaal. En juist in relatie tot de ander ontdek je ook je eigen twijfels en rariteiten. Daadwerkelijke ontmoetingen verzachten hoofd én hart.
Abonnee worden?Dagelijks op de hoogte blijven van de laatste actualiteiten, achtergronden en commentaren van onze redactie? Bekijk ons aanbod en krijg onbeperkt toegang tot alle digitale artikelen en edities van EW.
Bekijk de mogelijkheden voor een (digitaal) abonnement hier
In navolging van dit wonderlijke bijbelse duo is ‘constructieve brutaliteit’ ook voor ons een richtingwijzer naar verbinding in een overgevoelige tijd. Waar momenteel ‘verbinden’ een wollig imago heeft doordat dat woord vooral wordt gebezigd onder gelijkgestemden die, het liefst met elkaar, heel inclusief zitten te zijn, laten de geheel van elkaar verschillende evangelist en eunuch zien hoe zij elkaar juist prikkelend en uitdagend bevragen. Hun brutaliteit weten zij bovendien te combineren met constructivisme. Met een dergelijke opstelling kunnen ook wij uit onze veilige bubbel stappen, onverwachte stappen zetten, met als doel om dichter bij elkaar te komen. Om te ontdekken dat we medemensen zijn, hoe verschillend ook. Om samen, al reizend naast elkaar, een weg te zoeken.
Brutalen gezocht in de 21ste eeuw
Een religieus door de wol geverfde Jezus-volgeling en een schatrijke nieuwsgierige buitenlander met een ingewikkelde seksuele status, kregen het duizenden jaren geleden voor elkaar: hun verschillen laten staan én samen optrekken. Op verzoek van de Ethiopiër doopt de evangelist hem direct, als teken dat hij bij Gods volk mag horen – hoewel dit volgens het Oude Testament eigenlijk niet mocht.
Lees ook deze column van Geerten Waling: Er is behoefte aan nationale identiteit
Zou dit oeroude voorbeeld ons in beweging kunnen zetten om stappen te zetten naar echte verbinding? Bijvoorbeeld tussen christenen, moslims en atheïsten, tussen heteroseksuelen, homoseksuelen en transgenders, tussen rechtse lui en linkse rakkers?
De galg is snel gepakt, letterlijk of figuurlijk. Anderen ontmoeten buiten je comfortabele bubbel vraagt veel van jezelf én van de ander. Onze tijd snakt naar moedige medemensen die het lef hebben om constructief brutaal te zijn.