Eerder leek het of Erdogan alles deed om nieuwe verkiezingen te voorkomen. Nu lijkt hij er juist op aan te sturen, gezien een reeks financiële en militaire kunstgrepen die zijn tanende populariteit nog even snel moeten opkrikken, analyseert historicus en Turkije-kenner Kaan Özgök op EW Podium.
Kaan Özgök (1972), geboren Groninger, is de jongste telg van een kunstzinnige familie van muzikanten, schrijvers en cineasten. Kaan heeft geschiedenis en American studies gestudeerd aan de Rijksuniversiteit Groningen en werkt voor de regionale overheid als projectcoördinator. Op Twitter is hij te vinden onder de naam Verweesd Links.
Dit is een artikel voor EW Podium. Daarop publiceert de redactie van EW elke week meerdere artikelen van jonge schrijvers, die vanuit hun eigen onderzoek, expertise of werkervaring willen bijdragen aan het publieke debat.
‘Dit is het glorieuze Turkije, niemand kan ons bevelen geven.’ Met deze polemische woorden gaf het Turkse staatshoofd Recep Tayyip Erdogan zaterdag 23 oktober het bevel om de ambassadeurs van tien landen, waaronder ook Nederland, tot persona non grata te verklaren. De diplomaten hadden, in navolging van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens, Turkije opgeroepen filantroop Osman Kavala vrij te laten. Deze zit ondanks eerdere vrijspraak al vier jaar in voorarrest op verdenking van betrokkenheid bij terroristische activiteiten.
Crises met het buitenland zijn voor het huidige Turkse regime welkome afleidingen van de binnenlandse problemen. Denk hierbij aan de opgeklopte sfeer rond het bezoek van de Turkse minister Kaya aan Nederland in maart 2017. Of aan de ophef rond de van spionage verdachte Amerikaanse evangelist Brunson. Toch lijkt er ditmaal meer aan de hand te zijn.
Opvallend gedrag Erdogan: verkiezingen op komst?
In een eerder artikel op EW Podium schreef ik dat Erdogan geen verkiezingen uitschrijft die hij gaat verliezen. Nu de tijd begint te dringen, moet hij misschien toch op zoek naar de voor hem meest gunstige omstandigheden om verkiezingen te houden. De kwestie-Kavala past in een reeks van opvallende handelingen die gezien kunnen worden als seçim yatirimlari, ‘investeringen’ in een aanstaande stembusgang.
Zo was daar woensdag 27 oktober het besluit van de Turkse centrale bank om de rente met 2 procentpunten te verlagen naar 16 procent. Een bizarre stap voor een land dat kampt met een inflatie van ruim 40 procent en waarvan de nationale munt bezig is aan een vrije val. De Turkse lira noteerde zondag 31 oktober ten opzichte van de dollar 9,80, een absoluut dieptepunt. Om de munt te stutten, is een hogere rente gevraagd.
Lees ook dit stuk van Kaan Özgök terug: Stuurloos Turkije snakt vergeefs naar verkiezingen
Maar lage rente is een stokpaardje van Erdogan die er prat op gaat ekonomist te zijn. Minder rente jaagt consumptief krediet aan en dat leidt weer tot hogere economische groeicijfers. Die data brengen Turkse economie in het selecte rijtje van groeitijgers met China, Vietnam en Taiwan. Dat steeds meer Turken inmiddels onder de armoedegrens leven is bijzaak.
De lobby van de Bende van Vijf
Dan is er nog de machtige rentelobby van wat in de volksmond ook de Besli Çete (Bende van Vijf) wordt genoemd. Deze vijf grootste Turkse projectontwikkelaars onderhouden zeer warme banden met het paleis. Barrières als bouwvergunningen en bestemmingsplannen worden geslecht met behulp van de AK-bureaucratie. Zo is de Turkse wet op aanbestedingen sinds het aantreden van de islamisten bijna tweehonderd keer aangepast. Turkije wordt niet voor niks een beton-economie genoemd.
Een hogere rente betekent dat deze bouwbaronnen blijven zitten met honderdduizenden onverkochte woningen. Toch lijkt de renteverlaging vooral een poging om opnieuw in de gunst te komen bij de Turkse kiezer. Dankzij Reis (leider) kunnen zij immers betaalbare woningen blijven kopen.
Oorlog voeren uit electorale motieven
Een andere investering in een gunstig verkiezingsklimaat is oorlog voeren. Dinsdag 26 oktober stemde het parlement in meerderheid voor een motie tot tweejarige verlenging van de Turkse militaire aanwezigheid in Noord-Syrië en Irak. De AK-partijregering wil ook voor de komende periode de Turkse belangen in de grensgebieden bewaken. Gepland is een nieuwe operatie in wespennest Idlib. Naar verluidt zullen twintigduizend Turkse soldaten gezamenlijk optrekken met vijftienduizend strijders van de Free Syrian Army (FSA) voor controle over de Syrische provincie.
Meer van Kaan Özgök: Alleen een ‘beteugelde islam’ is aanvaardbaar
De FSA is een bondgenoot van Erdogan en een rebellengroep volgens Washington, maar voor de Russische president Vladimir Poetin is het niet meer dan een ordinaire terreurgroep. Daarom is de kans dat het Kremlin het Syrische luchtruim vrijgeeft erg klein. En zonder luchtsteun aan de grondtroepen kan de Turkse militaire operatie uitdraaien op een zelfmoordmissie.
Het Oekraïense leger gebruikte deze week geavanceerde Turkse drones om Russische militaire doelen in de betwiste Donbass aan te vallen. Deze roekeloze steun van Ankara aan Oekraïne kan zich wreken in de vorm van talloze Turkse body-bags, zo is de vrees. Een herhaling van 27 februari 2020, de dag waarop Russische gevechtsvliegtuigen de FSA in Idlib bombardeerden en 34 Turkse soldaten om het leven kwamen, lijkt in de maak.
Erdogan als volksmenner op zijn best
Maar het zijn juist deze momenten waarop Erdogan als volksmenner excelleert. Met zijn hand rustend op een lijkkist, zwaaiend met de Koran, bolstert hij het giftige Turkse nationalisme en romantiseert hij het martelaarschap van de gevallenen. Het is een beproefd recept. De geweldsescalatie met de terroristische afscheidingsbeweging PKK leverde zijn AK-partij bij de verkiezingen van 1 november 2015 de absolute meerderheid op. Nu er opnieuw groen licht is, kan Erdogan naar believen het leger inzetten en daarmee zowel de actualiteit als ook de publieke opinie manipuleren. Artikel 78 van de Turkse grondwet biedt op grond van oorlogsverwikkeling zelfs de mogelijkheid verkiezingen uit te stellen.
Lees ook dit commentaar van Marijn Jongsma terug: ‘Econoom’ Erdogan kost Turkije heel veel geld
De ingebrachte motie had ook het oogmerk om een wig te drijven tussen samenwerkende oppositiepartijen. Vooraf was duidelijk dat het voorstel op goedkeuring kon rekenen van de rechts-liberale IYI Partij. Deze staat een compromisloze lijn voor in de strijd tegen Koerdische separatisten. De Republikeinse Volkspartij CHP stemde, net als de links-Koerdische HDP, gedecideerd tegen. Hierdoor kan het absurde frame dat de CHP ‘terroristen’ steunt volop in stelling gebracht worden.
Beeldvorming en polarisatie domineren de Turkse politiek
Het is hoe de Turkse politiek momenteel werkt, polarisatie en beeldvorming voeren de boventoon. De Turkse kieswet schrijft indirect voor dat er uiterlijk 18 juni 2023 verkiezingen moeten worden gehouden voor zowel het presidentschap als ook het parlement. De wet bepaalt tevens dat iemand zich maximaal tweemaal mag kandideren. Zittend president Erdogan heeft in 2014 en 2018 meegedaan en gewonnen. Daarmee is de kans op een nieuwe kandidatuur verkeken. Dit juridische obstakel kan omzeild worden als er met goedkeuring van het parlement vervroegde verkiezingen worden gehouden. Maar de peilingen zijn niet meer wat ze ooit waren. Zelfs de huis-enquêteurs van de AK-partij voorspellen winst voor de verenigde oppositie en diens presidentskandidaat. Erdogan zal dus nog snel en veel moeten investeren om de omstandigheden naar zijn hand te zetten.