De Arabische Lente van 2011 leek ook in Syrië successen te boeken. Maar na een lange en bloedige burgeroorlog houdt de autoritaire president Assad toch stand. Zijn vele slachtoffers mogen niet worden vergeten, schrijft antropoloog en mensenrechtenactivist Sam van Vliet op EW Podium.
Sam van Vliet (1982) is antropoloog met interesse in maatschappelijk-politieke ontwikkelingen in het Midden Oosten. Hij woonde in Syrië, de Palestijnse gebieden, Jemen, Libanon en Irak. Op dit moment werkt hij bij Impunity Watch, een Nederlandse mensenrechtenorganisatie die slachtoffergroepen in Syrië, Irak en Tunesië ondersteunt.
Dit is een artikel voor EW Podium. Daarop publiceert de redactie van EW elke week meerdere artikelen van jonge schrijvers, die vanuit hun eigen onderzoek, expertise of werkervaring willen bijdragen aan het publieke debat.
Na tien jaar strijd in Syrië lijkt het regime van Bashar al-Assad het land grotendeels weer onder controle te hebben. Uitgezonderd van Idlib en het noordoosten van het land heeft het regime de militaire controle over de belangrijkste stedelijke gebieden. Dankzij de internationale steun van Rusland, een constante lobby van het Syrische regime in de Verenigde Naties (VN) en de normalisering van betrekkingen met een toenemend aantal landen in de regio, wint het Syrische regime niet alleen militair maar ook politiek terrein. Dit geeft het regime een groeiende mate van legitimiteit, die het sinds de revolutie van 2011 grotendeels verloren was.
Assad zoekt legitimiteit, ongeacht zijn wandaden
Het herwinnen van legitimiteit is doel van een uitgekiende strategie. Beeldvorming van een land in oorlog, verwoesting en ontheemding en een verdeelde oppositie waarin jihadistische groeperingen de overhand hebben, staan daarin centraal. Het Assad-regime presenteert zichzelf als enige alternatief voor stabiliteit en wederopbouw. Lokale verzoeningsinitiatieven, zogenaamde amnestie-regelingen en uitnodigingen van president Assad aan Syrische vluchtelingen om terug te keren naar hun moederland, maken dit beeld compleet.
Rapporten van VN-instituties en internationale mensenrechtenorganisaties zoals Amnesty International en Human Rights Watch schetsen een totaal ander beeld. Ruim honderdduizend Syriërs zijn verdwenen in Syrische gevangenissen onder het Assad-regime. Er bestaat een systematisch beleid van verdwijning, marteling, seksueel geweld en executie van gevangenen. In 2017 smokkelde een gevangenismedewerker duizenden foto’s van gemartelde en gedode gevangenen het land uit. Deze zogenoemde ‘Caesar photos’ geven een angstaanjagend beeld van een meedogenloos staatsapparaat van repressie en geweld. De afgelopen jaren wordt daarnaast duidelijk hoe het Syrische regime systematisch land onteigent van vluchtelingen en gedetineerden en doorverkoopt aan individuen en instanties die loyaal zijn aan het regime.
De verhalen van de slachtoffers
Getuigenissen van slachtoffers en hun families geven een nog persoonlijker inzicht in de lange geschiedenis van voortdurende mensenrechtenschendingen onder het Assad-regime. Recent hebben Syrische slachtoffers en familieleden van slachtoffers zich vooral in Europa georganiseerd om de wereld te laten zien wat er echt in Syrië gebeurt en om gerechtigheid te eisen.
Meer over dit onderwerp
Velen van hen hebben zelf vastgezeten in Syrische gevangenissen en getuigen in detail van de dagelijkse martelingen. Anderen hebben geen contact meer kunnen krijgen met familieleden of dierbaren sinds hun arrestatie en weten niet of ze nog leven of zijn vermoord.
Waarheid en rechtvaardigheid
De slachtoffergroepen in Europa kunnen zich hierover uitspreken, maar hun vele lotgenoten in Syrië zijn gedoemd hierover te zwijgen uit angst voor repercussies. Verzoeken tot informatie over gedetineerden worden namelijk stelselmatig uitgebuit door de diverse Syrische veiligheidsdiensten. Families betalen uit wanhoop vaak grote sommen losgeld voor informatie over hun dierbaren, veelal zonder resultaat.
Eerder dit jaar hebben vijf Syrische slachtoffergroepen gezamenlijk een visie geschreven onder de titel ‘Waarheid en Rechtvaardigheid’, waarin ze in detail hun eisen uiteen zetten. De belangrijkste eis is te weten waar het slachtoffer is; ze willen hun dierbare simpelweg zien en vasthouden, dood of levend. Daarnaast biedt deze visie uitgebreide aanbevelingen voor rechtvaardigheid en structurele hervormingen die de basis kunnen vormen van een politieke overeenkomst en duurzame vrede.
Misstanden gaan intussen door
Ondanks internationale solidariteit voor de slachtoffergroepen en uitgebreid bewijs voor de mensenrechtenschendingen van het Syrische regime gaat de praktijk van verdwijningen en foltering onverminderd door. Te midden van dit leed is de recente toenadering van landen in de regio tot het Syrische regime extra pijnlijk voor deze slachtoffergroepen. Daarnaast baart de groeiende druk op Syrische vluchtelingen in de buurlanden en in Europa om terug te keren, onder het mom dat Damascus veilig is, hun grote zorgen.
Lees dit stuk van vorig jaar terug: Vijf jaar ‘Wir schaffen das’, hoe doen Syriërs het in Nederland?
De afgelopen tien jaar heeft het Syrische maatschappelijk middenveld, grotendeels ondersteund door en opererend vanuit Turkije en Europa, een grote ontwikkeling doorgemaakt en aan invloed gewonnen. Met name in Europa kunnen Syrische slachtoffergroepen zich organiseren en mensenrechtenschendingen aankaarten die jarenlang verscholen bleven dankzij een effectief beleid van repressie, intimidatie en beeldvorming van het Syrische regime.
Slachtoffers hebben recht op waarheid en rechtvaardigheid
Nu Syrië van de internationale politieke agenda dreigt te verdwijnen en er een regionale dynamiek van toenadering tot het Syrische regime bestaat, is het van groot belang dat er internationale aandacht blijft bestaan voor de mensenrechtenschendingen onder Assad. Syrische slachtoffers hebben recht op de waarheid en rechtvaardigheid.
Er bestaat overweldigend bewijs dat Syrië geen veilig land is om terug te keren. De Europese Unie, met Nederland voorop, dient vast te houden aan deze uitgangspunten in hun beleidsvorming ten opzichte van Syrië en de regio. Alleen rechtvaardigheid en een einde aan de voortdurende straffeloosheid kunnen het land daadwerkelijke vrede en duurzame stabiliteit brengen.