Gert Jan Geling: het is tijd voor een vaccinatieplicht

In de voortslepende coronacrisis blijkt vaccinatie de enige manier om een zorginfarct te voorkomen. De vrijheid om zelf te kiezen voor vaccinaties is een groot goed, maar soms weegt het maatschappelijk belang zwaarder. Daarom is het tijd voor een vaccinatieplicht, schrijft historicus Gert Jan Geling op EW Podium.

Even leek 2021 het jaar van de ommekeer te zijn. Het jaar waarin vaccins het coronavirus zouden verslaan en alles terug zou keren naar normaal. Met een grotendeels gevaccineerde bevolking leek er licht aan het einde van de tunnel.

Vaccinatie is de enige weg

Inmiddels weten we beter. Het aantal besmettingen is hoger dan ooit, de ziekenhuizen en IC’s liggen weer vol, code zwart dreigt. De vaccins waren niet het einde van de coronacrisis. Ze houden de besmetting van de Delta-variant maar beperkt tegen, ook gevaccineerden belanden nog steeds in het ziekenhuis. Is dit het einde van de strategie om met vaccinaties te proberen corona uit te bannen?

Dit lijkt zo te zijn, maar eigenlijk is vaccineren nog steeds de enige strategie uit de coronacrisis. Wie naar de statistieken op Europees niveau kijkt, ziet dat in de landen met de hoogste vaccinatiegraad de minste doden vallen, en in de landen met de laagste vaccinatiegraad de meeste. In een land als Portugal, met 98 procent gevaccineerden, gaat corona nog steeds rond, maar zijn de ziekenhuis- en IC-opnames beperkt. Het ergste gevaar is daar dus geweken.

Meer zorgcapaciteit, maar ook meer vaccinaties

Hoe komt het dan dat hier de situatie nu weer zo nijpend is? Ten eerste hebben we simpelweg te weinig capaciteit in de ziekenhuizen en op de IC’s, dus die moet hoe dan ook omhoog, waarbij een schone taak is weggelegd voor het aankomende nieuwe kabinet. Maar wat ook omhoog moet, zijn de aantallen gevaccineerden.

In Nederland is circa 85 procent gevaccineerd, een stuk minder dan in Portugal. In Nederland is ongeveer 50 procent van de coronapatiënten in het ziekenhuis ongevaccineerd, op de IC is dat maar liefst 70 procent. De 12 procent ongevaccineerden in Nederland is dus verantwoordelijk voor de helft van de ziekenhuis- en bijna driekwart van de IC-opnames. Ofwel: indien zij allemaal gevaccineerd zouden zijn, zou er geen capaciteitsprobleem meer zijn in de ziekenhuizen.

De boosterprik, desnoods jaarlijks

Tel daarbij op dat van de gevaccineerden die in het ziekenhuis of op de IC belanden, ongeveer de helft problemen met zijn of haar immuunsysteem heeft – bij wie de vaccins dus amper of niet aanslaan – en bij de andere helft veel ouderen zitten die al langer gevaccineerd zijn en bij wie de werking van het vaccin inmiddels begint af te nemen, en het beeld dat we ons uit deze crisis kunnen boosten komt steeds meer naar voren. Want voor deze twee groepen vormen boosters een uitkomst. Ofwel: een derde prik, gevolgd door misschien wel een jaarlijkse coronaprik.

Feit blijft echter dat 12 procent van de samenleving hier niet aan mee wenst te doen. Zelfs met de huidige aantallen gevaccineerden, met boosters beter beschermd tegen ziekenhuisopname, zullen in de rest van dit jaar en volgend jaar veel ongevaccineerden alsnog in het ziekenhuis of op de IC belanden. De capaciteit hiervoor is er niet in één of twee jaar bij getoverd. Lockdowns, problemen in de zorg en een jarenlang voortslepende crisis liggen dus op de loer. Tenzij we het aandeel gevaccineerden in onze samenleving nog een flink stuk vergroten, met als voorbeeld de 98 procent gevaccineerden in Portugal.

Opties om de vaccinatiegraad te verhogen

De vraag is dan, hoe dit aantal te bereiken? Diegene die nu nog niet gevaccineerd zijn, zijn veelal niet geneigd om binnenkort alsnog een vaccinatie te halen. Onder deze groep leeft namelijk veel weerstand tegen de vaccins, het overheidsbeleid en het hele idee dat we als samenleving op dit moment in een diepe crisis zitten. Opvattingen dat vaccineren een individuele aangelegenheid is, of dat corona zelfs een groot complot is, vieren hoogtij binnen deze groep. Hoe moeten we als samenleving hiermee omgaan, met een groep die zich in tijden van een epidemie aan zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid onttrekt?

Grofweg zijn er drie opties. Als eerste het voortzetten van het huidige beleid. Namelijk door steeds meer beperkingen op te leggen aan ongevaccineerden – bijvoorbeeld middels een 2G-beleid – ervoor zorgen dat ongevaccineerden tóch een prik halen. Gezien het geharde verzet binnen deze groep tegen vaccins lijkt deze strategie tot mislukken gedoemd. Velen zullen zich wellicht liever vrijwillig isoleren van de samenleving dan dat ze zich laten vaccineren. 2G zal ons dan ook niet uit deze crisis helpen.

Dan is er nog de optie van de wortel, in plaats van de stok. Want wat als we vanaf nu mensen gaan belonen die alsnog een vaccin halen? In landen als de Verenigde Staten lijkt dit te werken. Maar of dit hier ook zal werken, is nog maar de vraag. In de Verenigde Staten zijn het veelal niet zozeer de geharde tegenstanders die zich naar de prik laten lokken met een beloning. En als je gelooft dat de prik gif is, dan corona een groot complot is en dat het overheidsbeleid er niet op gericht is om corona te bestrijden maar om de bevolking onder controle te krijgen, dan is het niet heel waarschijnlijk dat een (kleine) beloning ervoor zorgt dat je tóch het vaccin gaat halen.

De derde optie: vaccinatieplicht

Bij die conclusie blijft één optie over: vaccinatie simpelweg verplicht stellen voor eenieder die geen medische reden heeft om de prik niet te nemen. Een vaccinatieplicht dus, zoals in Oostenrijk al beleid is en in Duitsland binnenkort beleid wordt – en waarover ook in andere Europese landen serieus wordt gesproken. De Nederlandse arts-microbioloog en OMT-lid Marc Bonten concludeerde vorige week dat vaccinatiedwang, en zelfs een vaccinatieplicht, onvermijdelijk is. En zelfs de Tweede Kamer sluit zo’n plicht niet uit.

Juridisch zitten daar nogal wat haken en ogen aan, maar een verplichting is niet geheel onmogelijk. Een fikse boete – te denken valt aan duizenden euro’s – per persoon per geweigerde prik, zullen slechts weinig ‘antivaxxers’ zich kunnen veroorloven. Het gros van de weigeraars zal zich alsnog laten vaccineren.

Is dat ethisch verantwoord? Niet onder normale omstandigheden. Maar dit is een crisis – en die vraagt om drastische maatregelen. De vrijheid om zelf te beslissen over vaccinaties is een groot goed, maar nu ten gevolge hiervan veel anderen dreigen te overlijden, inclusief kanker- en hartpatiënten die door de hoge aantallen (ongevaccineerde) coronapatiënten in het ziekenhuis en op de IC nu niet geholpen kunnen worden, hebben we geen andere keus dan toch een dergelijke plicht in te voeren.

Vaccinatiedwang is aanvaardbaar

Vaccinatiedwang is aanvaardbaar als het alternatief is: een jaarlijks terugkerende lockdown en een groot aantal doden als direct en indirect gevolg van corona. Individuele vrijheid is een groot goed in onze samenleving. Maar een epidemie is een collectief probleem: dat vraagt om collectieve oplossingen. Als teveel burgers zich onttrekken aan zo’n oplossing, blijft het probleem bestaan. Een alternatief is er eigenlijk niet.

Capaciteit in de zorg is er niet één-twee-drie bij getoverd, en met nieuwe, nog besmettelijker varianten in het vooruitzicht kan alleen een nog hogere vaccinatiegraad de samenleving beschermen. Hoge aantallen besmettingen zullen dan wellicht blijven, maar de druk op de zorg zal flink dalen. Dan lonkt een toekomst waarin corona een virus als vele anderen is, lockdowns verleden tijd zijn en alle andere patiënten in de zorg het hele jaar door geholpen kunnen worden.

Met dit vooruitzicht lijkt een vaccinatieplicht een pijnlijke ingreep, maar wel een noodzakelijke. Zachte heelmeesters maken stinkende wonden. Het is tijd dat onze overheid zich als een harde heelmeester opstelt in deze epidemie, het is dus tijd voor een vaccinatieplicht.