Met het heft in handen en de gaskraan dicht op onze voorwaarden kan Europa de Russische president Poetin voor de verandering een keer een stap voor zijn. Maar het Westen moet wel zorgen dat hij in het zadel blijft, schrijft historicus Job van den Broek op EW Podium.
Job van den Broek (1997) studeerde politieke en militaire geschiedenis en werkt als adviseur bij een brancheorganisatie. Daarnaast is hij actief lid bij het CDA en kandidaat voor de gemeenteraadsverkiezingen in Utrecht.
Dit is een artikel voor EW Podium. Daarop publiceert de redactie van EW elke week meerdere artikelen van jonge schrijvers, die vanuit hun eigen onderzoek, expertise of werkervaring willen bijdragen aan het publieke debat.
Wie de krant openslaat, het Journaal aanzet of de nieuwsapp op de smartphone opent, voelt zich deel van een collectieve, doch anachronistisch aandoende déjà vu. Op de kop af dertig jaar na de val van de Sovjet-Unie zien we ons wederom geconfronteerd met een Russische dreiging aan de oostgrens, alsof we weer terug zijn in 1962, toen de plaatsing van Sovjet-raketten op Cuba bijna tot een escalatie van de Koude Oorlog leidde.
Dat de betreffende oostgrens inmiddels een paar honderd kilometer verderop ligt en dat Rusland niet langer de supermacht is van weleer, stelt enerzijds gerust, maar maakt de Russen tegelijk onvoorspelbaarder dan ooit. De Russische trots is de enorme afgang van het uiteenvallen van het Sovjet-imperium noch vergeten noch te boven gekomen.
Het ontbreekt in Europa aan politieke moed en middelen
Met de huidige toenemende escalatie aan de Oekraïens-Russische grens lijkt het dan ook een kwestie van tijd tot de Russen tot actie overgaan. Of dit in de vorm is van een volledige invasie of een subtielere overval ‘Krim-style’– daarnaar kunnen we alleen maar gissen. Feit blijft dat het in Europa aan zowel politieke moed als middelen ontbreekt om hier echt iets tegenover te stellen.
Mocht de Russische president Vladimir Poetin overgaan tot actie, dan zal de Europese Unie – net als de Verenigde Staten – zware sancties instellen die de Russische economie hard raken. Deze sancties zullen een flinke irritatie zijn voor Rusland, maar ook niet meer dan dat. Hoewel de Russische economie nog dagelijks de gevolgen ondervindt van westerse sancties, hebben de Russen er inmiddels aardig mee leren leven. Nog meer sancties zal daaraan weinig veranderen.
Lees ook dit commentaar van Robbert de Witt: Poetin volgt armoedige strategie en heeft slechts één wapen: angst
Eén sanctie om Rusland in het hart te raken: gas
Tenzij Europa bereid is om de nucleaire optie in te zetten. Niet dat we het Franse kernwapenarsenaal op het Kremlin moeten afschieten, maar wel dat we die ene sanctie inzetten waarmee we Rusland in het hart kunnen raken. Naast de Russische dreiging is er immers nog een ander onderwerp dat de Europese gemoederen al maanden bezighoudt: de stijgende energieprijzen, en dan vooral die van gas.
De gaskwestie kan onmogelijk los worden gezien van de toenemende spanningen tussen Rusland en het Westen. Poetin weet dat Europa voor ruim eenderde van zijn gasvoorziening afhankelijk is van Rusland en speelt daar volgens een recent rapport van het Internationaal Energieagentschap handig op in. Deze Europese afhankelijkheid lijkt Poetin nu in de kaart te spelen: hij kan met een simpele druk op de knop hele Europese landen in het nauw brengen. Maar deze kracht is ook een van de grootste Russische zwaktes, die het Westen vooralsnog onvoldoende benut.
De afhankelijkheid van Russisch gas werkt namelijk twee kanten op. De Russische economie draait voor meer dan 20 procent op fossiele brandstoffen en de Russische staatsinkomsten bestaan zelfs voor bijna de helft uit olie- en gasbaten. Van alle in Rusland geproduceerde olie wordt 48 procent naar Europese landen geëxporteerd en bij gas is dit percentage zelfs nog veel hoger: bijna driekwart van het Russische gas eindigt in Europa.
Stop import Russisch gas, en Rusland verdwijnt in diepe recessie
Europa heeft hiermee een enorm geopolitiek wapen in handen. Stop de import van Russisch gas in Europees verband, en Rusland verdwijnt bijna onmiddellijk in een diepe economische recessie die bij veel Russen herinneringen zal oproepen aan de donkerste jaren net na de val van de Sovjet-Unie. Het vermogen van Rusland om een offensieve oorlog te voeren, zal verdampen.
Meer van Job van den Broek voor EW Podium: Het Nederlandse defensiebeleid is al 350 jaar te slap
Maar dit heeft wel een hoge prijs – een vrij letterlijke in dit geval. Het afsluiten van Poetins geldkraan zal de toch al hoge gasprijzen in Europa doen exploderen en Europese landen zullen naarstig op zoek moeten naar alternatieve bronnen van vloeibaar gas. Voor Nederland zou dit betekenen dat de gaswinning in Groningen onmiddellijk moet worden opgeschaald. Geen leuke boodschap voor de Groningers, maar wel noodzakelijk.
Zelfs dan zullen Nederland en Europa nog wel een aantal maanden met een flinke energiecrisis blijven kampen, maar een aantal maanden de thermostaat op 13 graden en een dikke trui aantrekken, is te overleven. En het is en passant ook nog eens goed voor het milieu.
Dat er nu al ernstig rekening wordt gehouden met een dergelijk scenario, blijkt uit het feit dat Amerika al mogelijkheden onderzoekt om gas aan Europa te leveren, mocht de situatie in Oekraïne escaleren. Maar het zou een gemiste kans zijn als de Europese Unie het initiatief aan Poetin laat. Laatstgenoemde kan immers prima nog een paar weken wachten tot de echte kou voorbij is en de meeste gasbaten al binnen zijn. De klap voor de Russische economie blijft zo enigszins beperkt en met het initiatief in handen heeft Poetin een veel betere uitgangspositie tegenover een Europa dat volledig verrast is door de afsluiting van het Russische gas. Eventuele verliezen kan Rusland daarna compenseren door het niet-geleverde gas tegen woekerprijzen te verkopen aan het in een diepe energiecrisis verkerende Europa.
Europa kan Poetin voor de verandering een keer een stap voor zijn
Laat de Europese Unie dit scenario daarom alsjeblieft voor zijn en zelf het initiatief nemen. Met het heft in handen en de gaskraan dicht op onze voorwaarden, kan Europa Poetin voor de verandering een keer een stap voor zijn. Met een Rusland dat economisch op de knieën gaat, kunnen we vervolgens concessies eisen die nu nog ondenkbaar zijn.
Het enige waarvoor we moeten waken, is dat we Poetin wel in het zadel houden en niet ten onder laten gaan in de chaos die wij creëren. De geschiedenis leert immers dat bij elke politieke omwenteling in Rusland het maar zeer de vraag is of het nieuwe regime wel een verbetering is.