De ondermijning van de democratische rechtsstaat neemt steeds serieuzere vormen aan. Het is zaak om de ondermijners aan te pakken, óók de politieke partij FVD, schrijft historicus Gert Jan Geling op EW Podium.
Gert Jan Geling (1987) studeerde geschiedenis, theologie, Arabische taal en cultuur, internationale betrekkingen, American Studies en Midden-Oosten studies. Op dit moment doceert hij Integrale Veiligheidskunde aan de Haagse Hogeschool, promoveert hij in politieke filosofie en schrijft hij boeken over uiteenlopende onderwerpen.
Dit is een artikel van EW Podium. Daarop publiceert de redactie van EW elke week diverse artikelen van jonge schrijvers, die vanuit hun eigen onderzoek, expertise of werkervaring bijdragen aan het publieke debat. De redactie van EW neemt bij het selecteren van artikelen voor EW Podium geen standpunt in, maar biedt ruimte voor diverse opinies.
De hallucinante beelden van 6 januari 2021 staan velen nog steeds op het netvlies. De dag dat een menigte van Trump-aanhangers het Capitool in Washington D.C. bestormde en wist in te nemen. De dag dat het beeld van een QAnon-sjamaan die poseerde in het Capitool de wereld over ging. De dag dat de democratie in de Verenigde Staten – die in het tijdperk-Trump toch al flink onder druk stond – een flinke knauw kreeg. De dag dat een menigte, opgehitst door haar leiders, het anti-democratische sentiment in de VS met geweld tot uiting bracht.
De wereld, en vooral een groot deel van de Amerikaanse bevolking, zag het met afgrijzen gebeuren. De respons was dan ook hard en snel. De bestorming werd over de gehele linie veroordeeld. Trump kreeg met flinke weerstand te maken in de Republikeinse partij. De bestormers werden opgepakt, vervolgd en veroordeeld. En er kwam een onderzoek naar hoe dit alles had kunnen gebeuren.
Nu, een jaar later, lijkt de situatie heel anders. Veroordeelde bestormers geven aan dat de bestorming eigenlijk een uitgelokt overheidscomplot was. De Republikeinse partij politiseert en bagatelliseert de bestorming. En Trump lijkt weer even populair onder de Republikeinse kiezer als voor de Capitoolbestorming. Het anti-democratische geweld lijkt onder Republikeinen vrijwel vergeten.
Amerikaanse toestanden in Nederland?
Wanneer we dit soort gebeurtenissen zien, denken we hier in Nederland vaak: ah, Amerikaanse toestanden. Dat gebeurt hier niet! Het lijkt iets wat ver weg, in het zwaar gepolitiseerde Amerika plaatsvindt. Maar dit is vooral wensdenken. Want laten we onszelf niks wijsmaken: wat in Amerika gebeurt, kan ook hier gebeuren. Wij Nederlanders zijn geneigd te denken dat we er op veel vlakken beter voor staan, maar ook hier heeft de coronacrisis diepe wonden geslagen. Afgelopen jaren is het vertrouwen in politiek en overheid dramatisch gedaald, terwijl de maatschappelijke polarisatie rondom corona en het overheidsbeleid sterk toenam. Bovendien heeft het complotdenken voet aan de grond gekregen binnen een beweging die continu protesten organiseert.
Meer over dit onderwerp: De strijd ná de bestorming van het Capitool
En wat we hier vooral terugzien, en dat leek enkele jaren terug nog onvoorstelbaar: in het hart van onze democratie, in de Tweede Kamer, hebben we onder de vlag van Forum voor Democratie (FVD) anti-democratische hitsers zitten die systematisch onze democratie en rechtsstaat aanvallen en proberen te ondermijnen. Zij wakkeren niet alleen anti-democratisch sentiment in de samenleving aan, maar zijn er ook niet vies van om maatschappelijke onrust te gebruiken voor hun eigen doeleinden.
Ook in Nederland kan het ernstig misgaan
Net zoals Trump in de VS het anti-democratische sentiment aanwakkerde en voedde, en uiteindelijk voor eigen gewin wist in te zetten, zo kan dit ook in Nederland gebeuren. Het doelbewust ophitsen van burgers tegen de overheid en de politiek leidt al tot geweld bij demonstraties, tot bedreigingen aan het adres van politici en tot het ondermijnen van de vaccinatiecampagne.
Wanneer een deel van de bevolking systematisch wordt opgehitst, wordt gevoed met desinformatie en complottheorieën, juist door hun leiders tegen wie ze opkijken en die ze vertrouwen, dan moeten we niet verrast zijn dat het ook in Nederland vroeg of laat ernstig mis kan gaan. Vooralsnog zijn de anti-lockdown- protesten overwegend vreedzaam. Maar dit sentiment kan zeer snel omslaan. De tekenen daarvoor zien we overal. Laten we onszelf niet wijsmaken dat we dit niet hebben zien aankomen.
Pak anti-democratische krachten aan, verbied FVD
Nu is de vraag: wat kunnen we doen om dit te voorkomen? Op dit moment worden bedreigers van politici opgepakt en vervolgd, wordt geweld bij demonstraties in de kiem gesmoord en wordt de verspreiding van nepnieuws en desinformatie zo veel mogelijk tegengegaan. De vraag is of dit voldoende is, zeker zolang dit anti-democratische sentiment een blijvend podium heeft in de Tweede Kamer. Vorig jaar opperde ik al in een opiniestuk in Trouw een verbod op FVD, vanwege de radicalisering en het toegenomen anti-democratische karakter van deze partij. Hier sta ik nog steeds achter. Juist in deze tijd is het nodig om dit anti-democratische sentiment dat onze samenleving en democratie ondermijnt aan te pakken.
Nederland staat aan de vooravond van een enorme crisis, schrijft Zihni Özdil
Justitie moet niet alleen de voetsoldaten aanpakken die met brandende fakkels voor de huizen van politici staan, maar ook hun leiders die hen hiertoe ophitsen en aanzetten. Dergelijke acties zijn niet alleen het werk van een paar individuele ‘gekkies’, maar een direct gevolg van een anti-democratisch sentiment dat vanuit het hart van onze democratie zelf wordt aangewakkerd.
FVD: een gevaar voor de openbare orde en democratie
Zo zien we dat FVD-Kamerleden collega’s bedreigen, of bedreigingen aan hun adres toejuichen. We zien dat FVD-Kamerleden weigeren om nog langer het gezag van de overheid te erkennen, en aangeven dat ze het systeem zo veel mogelijk willen ontregelen. We zien ook dat ze doen aan een nieuwe vorm van extremisme die in de coronacrisis steeds nadrukkelijker aanwezig is in onze samenleving: complot-extremisme. In groeiende mate begint FVD daarmee een gevaar te vormen voor zowel de openbare orde als voor de democratie.
Lees ook dit commentaar van Gertjan van Schoonhoven: Kwaadaardig gehits tegen Kaag en andere politici is voedingsbodem voor geweld
En wanneer een partij zich keert tegen de democratie, deze niet respecteert en/of oproept tot geweld, is het legitiem om deze partij te verbieden. In Nederland ligt er dan ook een advies uit 2018 van de staatscommissie-Remkes, waarin staat dat als een partij in woord en daad een bedreiging zou vormen voor de democratische rechtsorde, je deze als uiterste mogelijkheid moet kunnen verbieden.
Een weerbare democratie
Om te voorkomen dat ook Nederland te maken krijgt met ‘Amerikaanse toestanden’, dat er pogingen worden gedaan om met geweld democratische instituties te bestormen en omver te werpen, moet de democratie zich weerbaar opstellen. Weerbaar tegen de anti-democraten. Weerbaar zowel tegen de anti-democraten op de straat, als tegen hen die in de Tweede Kamer zetelen.