Bij een Russische escalatie – of dat nou een kleine of grote invasie is, of het annexeren van de Donbas – moet de NAVO aan Oekraïne het lidmaatschap verlenen, schrijft internationale- betrekkingenexpert Wouter Jan de Graaf op EW Podium.
Wouter Jan de Graaf (1995) haalde zijn MA internationale betrekkingen op de MGIMO Universiteit in Moskou en volgt momenteel de LLM internationaal recht in Tilburg. Tevens is hij bestuurslid internationaal bij PerspectieF, ChristenUnie-jongeren.
EW Podium publiceert opinies van jonge schrijvers, die vanuit eigen onderzoek, expertise of werkervaring bijdragen aan het debat. Plaatsing hoeft geen redactionele instemming te betekenen.
Sinds het Boedapest Memorandum van 1994 was Oekraïne in feite een neutraal land. Oekraïne gaf namelijk haar Sovjet-kernwapens op in ruil voor garanties van onafhankelijkheid door de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Rusland. In 2014 heeft Rusland die afspraak geschonden door de Krim te annexeren en sindsdien de separatisten in de Donbas militair en financieel te ondersteunen. Het Westen heeft toen sancties afgekondigd en geprobeerd een diplomatieke oplossing te vinden. Een Oekraïens NAVO-lidmaatschap bleef echter geblokkeerd.
Als Rusland aanvalt, heeft westerse aanpak van Oekraïne gefaald
Juist vanwege de Russische gevoelens zijn bij uitstek Europese landen steeds tegen een Oekraïens NAVO-lidmaatschap geweest. Oekraïne had geen schijn van kans om lid te worden, omdat dat Russische repercussies zou hebben. Dit zijn zaken die het Kremlin ook weet, maar waar het geen genoegen mee neemt. Oekraïne moet bij Rusland horen. Ook al willen de Oekraïners anders.
Bij een verdere Russische escalatie wordt definitief duidelijk dat die aanpak heeft gefaald. Er is dan geen twijfel meer mogelijk: óf wij bieden Oekraïne de veiligheid die het bij de NAVO zoekt, óf we geven Oekraïne op en laten het onderdeel worden van Rusland. Een middenpositie is er niet, want Rusland zal er alles aan doen om Oekraïne in z’n eigen invloedssfeer te trekken. Poetin heeft in juli 2021 nog een essay geschreven waarin hij heel duidelijk is geweest dat hij Oekraïne niet als een legitieme staat ziet.
Juridische mogelijkheden
Als wij vast willen houden aan onze principes die zijn verankerd in het internationaal recht – landen hebben recht op het bepalen van hun eigen toekomst –, én als wij Rusland niet willen belonen voor zijn agressieve gedrag, dan zullen we Oekraïne het NAVO-lidmaatschap moeten verlenen. Pas dan is het veilig. Rusland toont namelijk alleen respect voor de NAVO.
Lees ook dit ingezonden stuk van Derk Jan Eppink (JA21) over dit onderwerp: NAVO-lidmaatschap Oekraïne is brug te ver
Een veelgehoord argument tegen een Oekraïens NAVO-lidmaatschap is dat het ons direct in oorlog zou brengen met de Russen omdat delen van Oekraïne nu in Russische handen zijn. Dat klopt niet. Het NAVO-verdrag biedt genoeg ruimte om Oekraïne officieel in z’n geheel op te nemen, maar om de bezette gebieden – de Krim, de Donbas en eventueel nieuw veroverde gebieden na een verdere Russische escalatie – in de praktijk daarbuiten te laten. Het beroemde Artikel 5 – een aanval op één is een aanval op allen – zou dan alleen gelden voor de gebieden die onder controle van Kiev staan.
Oekraïense democratie
Er zijn zeker vraagtekens te plaatsen bij de democratische staat van Oekraïne. Er is ruimte voor verbetering, maar het volk is wel degelijk democratisch gezind, getuige onder meer de Oranjerevolutie in 2004-2005 en de Maidanrevolutie in 2014. Bovendien lijkt Oekraïne ernaar te streven een volwaardige democratie te worden.
Hoewel democratie een belangrijke voorwaarde is voor de NAVO, zijn niet alle aangesloten landen volwaardige democratieën. Op dit moment is Turkije een belangrijk NAVO-lid, maar geen volwaardige democratie volgens The Economist. Dit geldt ook voor Noord-Macedonië, dat in 2020 NAVO-lid werd.
In het verleden kwam het vaker voor dat niet-democratische landen lid waren. Denk bijvoorbeeld aan de militaire junta van Griekenland van 1967 tot 1974, of de dictatuur in Portugal van 1933 tot 1974. De democratische staat van een land is dus niet doorslaggevend voor een NAVO-lidmaatschap.
Verdeeldheid mag geen bezwaar zijn
Verder zou Oekraïne te verdeeld zijn. Moet de NAVO zo’n verdeeld land wel binnenhalen? Maar cijfers liegen niet. De meest recente peiling van de Ukrainian Institute of the Future laat zien dat 64 procent van de Oekraïners een NAVO-lidmaatschap van hun land steunt, 13 procent geen duidelijke mening heeft en slechts 17 procent zo’n lidmaatschap niet steunt. De meerderheid wil lid worden van de NAVO en dat zal alleen maar toenemen bij een nieuwe escalatie. Zelfs etnische Russen en Russisch-sprekenden willen dat Oekraïne een soeverein land blijft.
Liever geen appeasement van Rusland, schreef Wouter Jan de Graaf vorige maand voor EW Podium
Overigens hoeven we het voor verdeeldheid over de NAVO tegenwoordig niet meer zo ver te zoeken als Oekraïne. Ook in Nederland leven er concrete anti-NAVO-sentimenten, die tegenwoordig zelfs in het parlementaire debat naar voren komen. Instituut Clingendael laat zien dat zo’n 20 procent van de Nederlanders Rusland steunt in zijn pogingen om Oekraïne in zijn invloedssfeer te trekken. Dat maakt Nederland nog niet meteen ongeschikt als NAVO-lid.
Laten we hopen dat het allemaal niet zo ver hoeft te komen, dat de diplomatie uiteindelijk toch overwint. Maar mocht dat niet het geval zijn, dan kan de NAVO het eigenlijk niet maken om Oekraïne het lidmaatschap te ontzeggen.