De oorlog in Oekraïne stelt de Europese Unie voor flink wat dilemma’s over de juiste koers in de toekomst. Een keuze voor de macht aan de lidstaten klinkt democratisch, maar reduceert de EU tot een geopolitieke dwerg, schrijft politicoloog Ron Stoop op EW Podium.
Ron Stoop (28) is politicoloog en schrijft stukken op het snijvlak van politiek, geschiedenis en economie. Hij houdt zich voornamelijk bezig met financiële markten, het publieke domein en de economische geschiedenis van Nederland en de westerse wereld.
EW Podium publiceert opinies van jonge schrijvers, die vanuit eigen onderzoek, expertise of werkervaring bijdragen aan het debat. Plaatsing hoeft geen redactionele instemming te betekenen.
‘De EU is een economische reus, een politieke dwerg en een militaire worm.’ Dat waren de gevleugelde woorden van Mark Eyskens, de Belgische minister van Buitenlandse Zaken, waarmee hij in 1991 de Europese Unie zo treffend omschreef.
Zijn omschrijving legt ook meteen de pijnpunten bloot van deze Europese gemeenschap van lidstaten. Geregeld ontbreekt de geopolitieke slagkracht. Dit wordt extra duidelijk nu de EU-landen het nog steeds lastig vinden om tegenover Rusland één politieke lijn te trekken.
EU mist slagkracht door verdeeldheid
In de voorhoede bevinden zich de Baltische staten, Polen en Finland. Zij willen meer en zwaardere sancties. Niet verrassend, aangezien zij allemaal directe buren zijn van Rusland (ook Polen grenst aan Rusland door de exclave Kaliningrad). Dan zijn er nog een hele hoop landen die zich ergens in het midden bevinden en aan het eind staan de flink tegenstribbelende landen Duitsland, Italië en Hongarije.
Vooral Hongarije, dat zich ontpopt als paria inter parias, heeft aangegeven verdere sancties te vetoën. En dat brengt ons bij de volgende vraag: hoe nu verder?
Economische reus met lemen voeten
Ongetwijfeld zullen eurofederalisten dit moment aangrijpen om te pleiten voor nóg verdere integratie. Daarvoor valt wat te zeggen. In een wereld waarin de vrijemarktconsensus aan het verdwijnen is, wordt er steeds minder geschroomd om economische macht als politiek gereedschap te hanteren. Dat de Europese Unie deze economisch-politieke vertaalslag niet kan maken, resulteert in een economische reus op lemen voeten.
Lees ook dit verhaal van correspondent René van Rijckevorsel: Crisis? Dan wil Brussel meer EU-integratie
Maar zal het overhevelen van extra bevoegdheden naar de Europese Unie wel het gewenste effect sorteren? De EU staat bekend als een zeer diffuse mengeling van instituten, waar dikwijls op een minder dan democratische manier belangen worden behartigd. Laten we niet vergeten dat veel privatiseringen en versoberingen van de verzorgingsstaat ook uit de koker van de Europese instituten zijn gekomen.
Daarbij werd de Europese interne markt ingericht naar Amerikaans model, waarbij de vaste baan werd gezien als een achterhaald concept. Ook de inrichting van de muntunie getuigt van een gebrek aan historisch-economisch besef, waarbij de problemen die zich aftekenden na de kredietcrisis al vóór de invoering van de euro waren voorspeld.
Vertwijfeling over de juiste koers van de EU
Menig Nederlander, en menig andere Europeaan, zal zich vertwijfeld afvragen waarheen wij het politieke bestel moeten ontwikkelen. Juist nu het vertrouwen in de instituties zo laag is, lijkt het niet wenselijk om een nog grotere afstand tussen burgers en machthebbers te cultiveren.
Toch zal een realist inzien dat een verzwakte EU in feite een nóg slechter alternatief is voor Nederland. Een gefragmenteerd continent zal ons uiteindelijk laten afglijden naar een status als semiperiferie, gesandwicht tussen de Amerikaans en Oost-Aziatische invloedssferen.
De desastreuze geschiedenis van de Poolse democratie
Ironisch genoeg is het juist een Europese dwarsligger als Polen die beter zou moeten weten. Polen had in de zeventiende en achttiende eeuw een ‘prachtig’ democratisch systeem. Elke edelman die mocht meebeslissen over de koers van het land had de mogelijkheid om een voorstel te blokkeren. Het zogeheten liberum veto gaf elke belanghebbende een democratische mogelijkheid tot het verhinderen van ongunstige wetgeving.
Meer van Ron Stoop voor EW Podium: Schisma Hongarije-Polen heeft grote gevolgen voor de EU
Maar het resultaat voor Polen als geheel was rampzalig. Verscheidene edelen werden omgekocht door buitenlandse mogendheden (onder meer verschillende Duitse staten, Zweden en Frankrijk) om zo de ontwikkeling van een Poolse staat in de kiem te smoren. Dat terwijl andere mogendheden zich ontwikkelden tot gecentraliseerde en daadkrachtige politieke entiteiten.
Terwijl Polen in het begin van de zeventiende eeuw er nog in slaagde de Russische stad Smolensk in te nemen, werd het land in de eeuwen erna verzwakt en uiteindelijk van de kaart gegumd. Polen transformeerde van het grootste rijk in Europa naar de achtertuin van machtswellustige Habsburgers, Russen en Pruisen.
2022: een kruispunt in de Europese geschiedenis
Terugkomend van het Centraal-Europese uitstapje bevinden we ons in 2022 wel degelijk op een politiek en cultureel kruispunt. Willen wij naar een liberum veto-systeem in Europa, waarin we onze afkeer van ‘eurocraten’ kunnen laten blijken door een onmetelijke hindermacht te zijn? Of zullen de Europese naties elkaar steviger gaan vasthouden in het chaotische mondiale geopolitieke schouwspel?
Met inachtneming van alle mitsen en maren, zou ik toch voor de laatste optie kiezen. Een geopolitieke dwerg zal geen lang leven beschoren zijn.
Luister ook de EU-podcast BruXL met René van Rijckevorsel:
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."