Het eurosceptische Denemarken heeft een eurocentrische slag gemaakt: 1 juni sprak het Scandinavische land zich via een referendum uit voor meer defensiesamenwerking met de Europese Unie. Gezien de moeilijke geschiedenis tussen Denemarken en de EU en het onverholen Deense nationalisme is de uitslag van dit referendum historisch, schrijft Fabian van Hal op EW Podium.
Fabian van Hal (1996) is masterstudent strafrecht en schrijft onder meer voor Vrij Links. Ook werkte hij in de Tweede Kamer voor de fractie Van Kooten-Arissen en was hij lid van de studentenraad van de Universiteit van Amsterdam.
EW Podium publiceert opinies van jonge schrijvers, die vanuit eigen onderzoek, expertise of werkervaring bijdragen aan het debat. Plaatsing hoeft geen redactionele instemming te betekenen.
De europeanisering van Denemarken gaat niet zonder slag of stoot. Om de eigenaardigheid van het referendum van vandaag te begrijpen moeten we terug naar het begin van de jaren negentig: het ontstaan van de Europese Unie. Met het Verdrag van Maastricht zou Europa van een economische gemeenschap naar een meer politieke unie gaan. Wellicht waren de Unieliefhebbers te optimistisch, want de Denen wierpen het plan voor de EU ver van zich middels – toen ook al – een referendum.
Hierdoor was de Deense machthebber genoodzaakt in onderhandeling te gaan met de EU om een soevereinere positie in de Unie te krijgen. Zo geschiedde – sinds het ontstaan van de EU heeft Denemarken een viertal uitzonderingen weten te bemachtigen: de Denen willen niets weten van een (al dan niet hypothetische) EU-nationaliteit en de Deense kroon is niet door de euro vervangen. Op het gebied van buitenlandse zaken heeft het eigenwijze Scandinavische land volledige soevereiniteit over wie hun land in- en uitgaat en tot slot weigert Denemarken zowel op financieel als materieel gebied samen te werken op het terrein van Defensie in de Europese Unie. Deze laatste uitzonderingsclausule was en is door het referendum een onontkoombaar thema in het land.
Verzorgingsstaat-nationalisme is grootste Deense verworvenheid
Wie het Scandinavische euroscepticisme wil begrijpen, moet de Denen begrijpen. Wie de Denen wil begrijpen, begint bij hun grootste verworvenheid: de sociaaldemocratische verzorgingsstaat. Linkse partijen in Nederland hebben er hun mond vol van, maar wij kunnen lang niet tippen aan de Denen: betaald studeren (ja, dat leest u goed), uiterst toegankelijke zorg, een reeks aan overeenkomsten tussen vakbonden en overheid – 17 euro per uur verdienen in de McDonald’s is een vanzelfsprekendheid.
De sleutel om deze prachtopsomming te behouden is volgens de Denen het beschermen van het land voor invloeden van buitenaf. Het is daarom niet vreemd dat Denemarken een bijzonder strikt integratiesysteem heeft. Beleid om het aantal vluchtelingen naar nul te brengen is een tweede natuur – dat dit plan door één van de meest linkse partijen is voorgesteld laat zien hoe de meeste Denen over immigratie denken. Sprekend is de ‘Juwelenwet’, waardoor kortgezegd asielzoekers hun kostbaarheden – met uitzondering van hun trouwring – moeten afstaan aan de Deense overheid om hun verblijf te bekostigen.
Twee derde Denen steunt Europese defensiekoers in referendum
Met deze mentaliteit is het des te opmerkelijker dat de Denen nu toch voor een Europese defensiekoers hebben gekozen. Waar het sociaaldemocratische land in de jaren negentig zou hebben gevreesd voor een Deens-Europees defensieverband, wordt de pro-EU-koers vandaag de dag door 67 procent met open armen ontvangen.
Lees ook het vorige stuk van Fabian van Hal: Het referendum over de Deense defensie is historisch
De voornaamste reden hiervoor laat zich al raden: de Russische invasie in Oekraïne heeft de Denen wakker geschud. Waar men voorheen dacht aan een cyberoorlog, gebeuren op dit moment niets minder dan fysieke verschrikkingen in Oekraïne. Daarbij komt kijken dat Rusland Finland en Zweden – een directe buur van Denemarken – heeft bedreigd. Kortom, de Denen voelen de hete adem van de Russische president Vladimir Poetin en willen zich zowel diplomatiek als militair wapenen tegen tirannie.
Van links tot rechts – partijen zijn afgelopen week flink verbroederd met als doel de Denen te overtuigen om voor het afschaffen van de uitzonderingsclausule te stemmen. ‘Warme gevoelens tussen de sociaaldemocraten en de radicalen,’ kopte een Deense krant bijvoorbeeld: partijleiders zijn over en weer bij elkaars ledenvergaderingen op bezoek geweest om te praten over het referendum. Dat zij op andere onderwerpen een radicaal andere koers willen varen deed er deze week niet meer toe.
Verliezers bij Deense Volkspartij op rechts en Enhedslisten op links
Niet iedereen is in de stemming om bij elkaar op de koffie te gaan – drie partijen waren tegen de afschaffing van de defensieclausule en moeten nu hun verlies erkennen. Zo was dit referendum het stokpaardje van Morten Messerschmidt, leider van de Deense Volkspartij – een partij die overeenkomt met de PVV en Forum voor Democratie.
Hij waarschuwde voor een wapenwedloop en een hellend vlak op het gebied van Europese samenwerking – maar dat mocht voor hem niet baten. Zijn toekomst bij de partij is op dit moment nog onzeker: zijn ‘gebrek aan magie’ en daarmee overtuigingskracht wordt Messerschmidt aangerekend. Ook voor de radicaal-linkse Enhedslisten – een partij die uit socialistische idealen geen fractievoorzitter heeft – is de uitslag een klap in het gezicht.
Een hellend vlak naar EU-lidmaatschap Denemarken?
Staan de Denen aan de vooravond van een volwaardig EU-lidmaatschap? Dat is niet het geval, zo stelt ook Rasmus Pedersen, universiteit hoofddocent internationale politiek. Voorlopig staan de Denen niet te wachten op nog een referendum of het opgeven van meer uitzonderingsclausules. De Denen zijn standvastig in hun euroscepticisme.
Lees ook van Fabian van Hal: Wat maakt de Deense sociaal-democratie zo ‘rechts’ en succesvol?
Tegelijkertijd laat dit referendum zien dat het land niet is vastgeroest in principes – een internationale crisis zoals een dreigende oorlog met Rusland heeft hen immers naar een onverwachte besluit bewogen. Bovendien spreken de peilingen een sterke voorkeur uit voor het behoud van de rest van de uitzonderingen – ook onder de ja-stemmers.
Dit referendum gaat de Deense geschiedenisboeken in. De Europese Unie en Denemarken hebben nog steeds geen gepassioneerde verhouding, maar een crisis kan zelfs voor eigenwijze sociaaldemocraten wonderen doen.