De staatssecretaris van Justitie en Veiligheid heeft complotdenker David Icke een brief gestuurd waarin staat dat hij gedurende twee jaar niet het Schengengebied in mag reizen. De reden daarvoor is dat zijn aanwezigheid op dat grondgebied ‘grote spanningen tussen bevolkingsgroepen kan veroorzaken’. Criminoloog Bart Collard betoogt op EW Podium dat dit een opmerkelijk criterium is.
Bart Collard (1988) heeft een master Opsporingscriminologie (NL) en een master Contraterrorisme (Israël) afgerond. Momenteel schrijft hij een boek over desinformatie. Tevens werkt hij aan een proefschrift over islamitisch terrorisme aan de Universiteit Leiden.
EW Podium publiceert opinies van (vooral jonge) schrijvers, die vanuit eigen onderzoek of werkervaring bijdragen aan het debat. De artikelen reflecteren niet noodzakelijkerwijs de opvatting van de redactie.
De Britse complotdenker David Icke zou op zondag 6 november spreken bij een demonstratie van Samen Voor Nederland op de Dam in Amsterdam. Aanvankelijk werd de demonstratie al verplaatst naar het Museumplein, omdat er ‘wanordelijkheden kunnen ontstaan’ door meerdere tegendemonstraties. Maar Icke deelde op zijn website een brief van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) namens VVD-staatssecretaris Eric van der Burg, waarin hem de toegang tot het gehele Schengengebied wordt ontzegd voor twee jaar. Ik ben onvoldoende bekend met de ideeën van Icke, maar kennelijk meent hij dat reptielen de wereld besturen en hebben zijn ideeën een antisemitisch karakter. Als dat zo is, dient de man psychiatrische hulpverlening aangeboden te krijgen. De geplande tegendemonstratie van Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) was dan ook een goede zaak. In dit artikel gaat het niet over Icke, maar alleen over de argumenten van de IND en de staatssecretaris.
Niet ideeën maar verstoring openbare orde is leidend
Op grond waarvan dient iemand toegang tot Nederland geweigerd te worden? Journalist Wierd Duk twitterde: ‘Sinds wanneer sidderen wij als samenleving voor totale wacko’s als Icke? In mijn tijd was-ie weggelachen en als hij de wet had overtreden beboet of gearresteerd. Zoals het hoort.’ Staatssecretaris Eric van der Burg legt uit dat Icke’s weigering echter niet te maken heeft met zijn ideeën:
‘Wat er hier is gedaan is dat er niet is gekeken naar iemands mening. U mag een andere mening hebben dan ik. Wat we hier hebben geconstateerd is dat er sprake kan zijn van zodanige openbare orde verstoring, dat deze maatregel is genomen.’
Wat Icke denkt of zal uiten gedurende de demonstratie is dus niet van belang voor de staatssecretaris. Het gaat er niet om of hij strafbare feiten heeft gepleegd of zal gaan plegen. Het gaat Van der Burg erom dat wanneer iemands aanwezigheid in Nederland kan leiden tot verstoringen van de openbare orde, diegene de toegang tot ons land moet worden ontzegd. Is dat niet een vreemd criterium in tijden waarin steeds meer gedemonstreerd lijkt te worden?
Lees ook de column van Zihni Özdil: Door David Icke te weigeren, maak je hem alleen maar groter
Als Ayaan Hirsi Ali – het is onbekend of zij nog de Nederlandse nationaliteit heeft – zou spreken bij het Festival van het Vrije Woord in De Balie, dan zal zij een klein leger aan beveiligers bij zich moeten hebben. Voor- en tegendemonstranten zullen namelijk op de been komen, mogelijk met hoog oplopende spanningen. Moet Ayaan dan maar de toegang tot Nederland ontzegd worden? Of anders: als de transgemeenschap een internationale spreker wil laten invliegen bij een demonstratie, maar de orthodox-christelijke gemeenschap of een groep rechts-extremisten een grote tegendemonstratie op de been krijgt – is dat een reden om de spreker te weigeren? Het hek lijkt van de dam.
Recent werden twee Pegida-demonstraties ontbonden
Sommigen zullen wellicht stellen dat het weigeren van Icke op dergelijke gronden een exces is dat slechts geldt voor niet-Nederlanders, en dus voor mensen die Nederland willen bezoeken. Zij beweren wellicht dat Nederland soeverein is om bepaalde restricties op te werpen voor buitenlanders of om te discrimineren tussen mensen in Nederland en het buitenland. Maar Icke’s weigering ligt in lijn met twee recent ontbonden demonstraties van Pegida in Nederland. Pegida is een radicaal-rechtse organisatie die er provocerende methodes op nahoudt, maar doorgaans binnen de kaders van de wet opereert.
Twee weken geleden wilde Pegida demonstreren bij het station in Rotterdam en de volgende dag bij het gebouw van de Tweede Kamer. Pegida wilde daarbij korans verscheuren – verbranden mocht niet. In Rotterdam kwam een groep boze moslims op de been, die eieren naar de politie gooiden. Daartegen lijkt niet opgetreden te zijn. De politie pakte wel een koran af van de tien Pegidademonstranten ‘om verdere escalatie en daarmee ernstige wanordelijkheden te voorkomen’. De volgende dag, in Den Haag, werd de voorman van Pegida aangehouden omdat hij zijn koran niet wilde afstaan aan de politie. De gemeente lichtte op Twitter toe:
‘Om wanordelijkheden te voorkomen, is besloten dat alleen zonder korans mocht worden gedemonstreerd. Deelnemers weigerden dit, daarop is de demo ontbonden.’
Grens van vrijheid van meningsuiting
Er lijkt dus een recente grens van de vrijheid van meningsuiting te zijn getrokken die ligt bij het potentiële ontstaan van wanordelijkheden als gevolg van een bepaalde uiting. Wanneer een uiting wellicht kan leiden tot een verstoring van de openbare orde kan die worden voorkomen of verboden, zo lijkt de lijn te zijn.
Abonnee worden?Dagelijks op de hoogte blijven van de laatste actualiteiten, achtergronden en commentaren van onze redactie? Bekijk ons aanbod en krijg onbeperkt toegang tot alle digitale artikelen en edities van EW.
Bekijk de mogelijkheden voor een (digitaal) abonnement hier
Maar moet niet juist de vrijheid van meningsuiting zegevieren boven eventuele boze tegendemonstranten? Of althans, moeten beide partijen niet in staat worden gesteld om hun meningen te uiten? Vrijheid van meningsuiting is niet absoluut. Zo kan meineed niet worden toegestaan. Waar de grens ligt, is een moeilijk vraagstuk; die dient ergens te liggen rondom het oproepen tot geweld. Aanzetten tot haat of discriminatie is te vaag, te onduidelijk – en daarmee te vatbaar voor willekeur – om strafbaar te zijn. Beledigd zijn is daarnaast dermate subjectief, dat vrijwel alles onder belediging kan vallen; ook dit wetsartikel zou moeten sneuvelen. Dergelijke strafbaarstellingen zouden het demonstratierecht niet in de weg moeten zitten. Toegeven aan verstoringen van de openbare orde door tegendemonstranten is zwichten voor geweld. Toegeven aan verontwaardigde stemmen leidt tot censuur.
Lessen uit de IND brief
De brief van de IND en staatssecretaris Eric van der Burg leert een aantal punten. In de eerste plaats geldt dat de hardste schreeuwers bepalen wie de toegang tot Nederland kan worden ontzegd. Dat is een ernstige gift aan het wokisme. Als intolerante demonstranten maar boos genoeg zijn, kan iemand de toegang tot Nederland ontzegd worden. Het is de omgedraaide wereld.
De Holocaust ontkennen is absurd, maar moet niet worden verboden, schreef Arendo Joustra vorig jaar
Alsof Theo van Gogh de radicale moslims maar niet had moeten beledigen; dan had hij nog geleefd. In de tweede plaats rijst de vraag of Nederland wel zo lichtzinnig moet omgaan met het weigeren van iemands toegang tot het Schengengebied. De overheid kan inschatten dat iemands komst in Nederland tot verstoringen van de openbare orde leidt, maar is het rechtvaardig dat hij daarom de komende twee jaar niet met vakantie naar Griekenland mag? In de derde plaats geldt ook het tegenovergestelde: willen wij andere Schengenlanden laten bepalen wie niet naar Nederland mag reizen? Onze regering is kennelijk niet soeverein op dit gebied.
Het risico op wanordelijkheden overtroeft de vrijheid van meningsuiting. De reikwijdte van de vrijheid van meningsuiting en het demonstratierecht mag echter niet worden versmald. Die nadelige tendens heeft kennelijk te maken met een afnemende waardering van die grondrechten door regeringsfunctionarissen. Maar het vrije woord en het demonstratierecht zijn fundamenten van de democratie en moeten daarom prevaleren.