Als Europa strategisch autonoom wil blijven, is de verkoop van een groot deel van de haven van Hamburg aan China niet het juiste antwoord op het Chinese egoïsme, schrijft filosoof en veiligheidsdeskundige Gerben Bakker op EW Podium.
Gerben Bakker (1982) studeerde wijsbegeerte en werkt als docent Integrale veiligheidskunde aan de Haagse Hogeschool. Hij is auteur van onder meer Dansen met de hydra (2022) en, samen met Gert Jan Geling, Over politieke correctheid (2018).EW Podium publiceert opinies van (vooral jonge) schrijvers, die vanuit eigen onderzoek of werkervaring bijdragen aan het debat. De artikelen reflecteren niet noodzakelijkerwijs de opvatting van de redactie.
De verkoop van een kwart van de Hamburgse haven aan de Chinezen, onder goedkeuring van bondskanselier Olaf Scholz (SPD), geeft een rampzalig signaal af. Het Duitse Wandel durch Handel en de Nederlandse moraal van de koopman en de dominee, gaan uit van de gemeenschappelijke grond van het handelsbelang. We zien zulke transacties graag als win-win. Maar daarvan is in dit geval geen sprake. Wie met een speltheoretische blik kijkt naar de gang van zaken ziet hoe kansloos het is om ‘zwartspelers’ als China op hun wenken te bedienen.
Het gevangenendilemma
Hoe zat het ook alweer? Het ‘gevangenendilemma’ stelt twee partners-in-crime bij een politieverhoor voor de keuze. Óf je lapt de ander erbij (zwart spelen) óf je zwijgt als het graf (wit spelen), in de hoop dat de ander ook zwijgt. Het venijn zit ‘m in de consequenties. De hoogste straf krijg je als je zelf zwijgt, terwijl de ander je erbij lapt: 3 jaar. De verrader gaat dan juist vrijuit! De tweede zwaarste straf volgt als je elkaar verraadt (2 jaar). Als allebei loyaal blijven en zwijgen, hoeven beiden maar 1 jaar te zitten. Wat doe je?
Luister ook de EU-podcast BruXL over Hoe naïef Europa de deur wijd openzet voor de Chinezen (tekst gaat hieronder verder):
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Het dilemma wordt pas echt interessant in een reeks. Pas dan ontwikkel je een strategie in reactie op je tegenstander. Onderzoek heeft ons geleerd over de dominante afwegingsprocessen. Schokkend is dat de meeste spelers een strategie van verraad kiezen omdat die vanuit eigenbelang het meeste oplevert. Samenwerking is op termijn het meest productieve scenario. Maar dat wordt meestal niet bereikt omdat de spelers weigeren van het individuele een gedeeld belang te maken.
Het Chinese staatsbedrijf Cosco kocht onlangs 24,9 procent van de Hamburgse terminals: Scholz drukt door: China koopt kwart haven Hamburg
Het gevangenendilemma legt kortom een ernstig ethisch tekort bloot. Uiteindelijk sluipt het eigenbelang altijd naar de voorgrond en wordt de reeks destructief. Om dat te voorkomen moet je de ander zien te bewegen tot samenwerking. Daardoor is het verklaarbaar dat de westerse ethiek zwaar hecht aan het scheppen van gemeenschappelijke grond. Alleen door gedeelde spelregels en principes af te spreken, kun je de destructieve reeks vermijden. Maar wat doe je als de ander a priori de samenwerking niet zoekt, of slechts de schijn ophoudt?
Geopolitieke speltheorie ook van toepassing op China
Speltheorie biedt natuurlijk niet meer dan een model. In de geopolitiek zijn de posities van machtsblokken geabstraheerd. De agenda’s worden, versimpeld, gedreven door ‘eigen volk eerst’ (zwart) of door het ‘samen kom je verder dan alleen’ (wit). In dat opzicht ziet het Europese idealisme zich extreem uitgedaagd door China dat botweg zijn eigen belang dient.
Lees meer over de argeloze EU: Hoe Europa nog altijd rode loper uitrolt voor China
Het zwarte spel van de ander trekt ons, Europese naties, op de mat. Rusland met de brutale Oekraïne-oorlog en nucleaire dreigementen, China heimelijker en geraffineerder met het installeren van illegale politiebureaus binnen nota bene de Nederlandse landsgrenzen, of door het stelen van technologie. Het liefst voert Europa een agenda op grond van een mix van idealisme en opportunisme. Jij mag onze haven kopen en dan knuffelen we jou een beetje de kant van de mensenrechten op. Maar de mensenrechten kwamen nooit. En, zoals het gevangenendilemma schetst: wanneer de ander zwart blijft spelen, belandt de rekening van de welwillendheid structureel bij jou.
Overtuigingen doen ertoe, ook in de echte wereld
Overtuigingen zijn belangrijk in de speltheorie. Het maakt uit of iemand zwart speelt uit wantrouwen, uit minachting, of uit roekeloos eigenbelang. Wantrouwen kun je ombuigen door praten en zoenoffers. Maar tegenspelers die zwart spelen uit minachting of roekeloos eigenbelang kun je maar op twee manieren afbrengen van hun zwarte strategie. Een manier is om zelf ook keihard zwart te spelen
zodat de tegenstander inziet dat je samen in een destructieve reeks bent terechtgekomen. Alleen de Verenigde Staten kunnen deze strategie tegen China voeren omdat alleen zij de middelen hebben voor militaire afschrikking.
Een andere manier is je tegenspeler te laten voelen dat zijn geloofsuitgangspunt niet klopt. De dominante overtuiging, zo maken we op uit de mond van Chinese media en leiders, is dat het Westen zwak, decadent en laf is. Europa lijkt deze rol helaas te bevestigen door minimaal te reageren op Chinese agressie en gewoon door te gaan op het pad van economisch opportunisme. Zet daartegenover het moedige bezoek van de Amerikaanse Senaatsvoorzitter Nancy Pelosi aan Taiwan in augustus. Velen noemden dat olie op het vuur. Maar als je het nationalistisch opgeklopte China wilt laten beseffen dat de westerse wereld niet wijkt voor intimidatie, dan klinken woorden snel hol en tellen vooral de daden.
Strategische autonomie begint bij waakzaamheid jegens China
Nu de dreigingen urgenter worden, en onze kwetsbaarheden zichtbaarder, klinkt in Brussel de roep om ‘strategische autonomie’. We willen weer meer gewicht in de schaal leggen. Maar de kortzichtigheid van de jarenlange defensiebezuinigingen blijkt dubbel en dwars. Speltheoretisch gezien heb je een leger niet alleen voor het leggen van zandzakken en het uitdragen van mensenrechten. Je hebt de aanwezigheid van kanonnen nodig om een pestkop op andere gedachten te brengen. Maar meer militair gewicht is niet een-twee-drie geregeld.
René van Rijckevorsel pleit
voor een prudenter China-beleid: Weer China uit vitale infrastructuur Europese Unie
De roep om strategische autonomie pakt nu uit als een pleidooi voor meer Europese samenwerking. Dat kan zijn. Maar het begint bij een andere manier van denken. We moeten minder toondoof zijn voor hoe China over ons denkt buiten de Kamer van Koophandel. De nadruk van Xi Jinping op de dreiging van het Westen voor de veiligheid geeft aan dat China voorlopig blijft inzetten op een zwart spel. Met een Duitse bondskanselier die voor een zak euro’s al uit de wagen springt, gaat Europa de Chinezen niet op andere gedachten brengen.