De islamitische republiek Iran is een gevolg van een islamistische opmars een halve eeuw geleden. Na 50 jaar van islamistische dood en verderf is het einde van deze gruwelrepubliek in zicht, aldus schrijver Keyvan Shahbazi in een longread op EW Podium.
Afgelopen februari vierden de ayatollahs de 44ste verjaardag van de islamitische staat die ayatollah Khomeini in 1979 in Iran stichtte. Het sinistere feest was dit jaar opvallend sober als gevolg van de protesten van de kleinkinderen van de generatie die Khomeini aan de macht bracht. Protesten waarbij niets minder wordt geëist dan het verdwijnen van dat regime en van zijn allesoverheersende islamitische dwingelandij. Wanhopig photoshopten de staatsmedia de feestgangers, gering in aantal ondanks de verplichtstelling voor de ambtenaren en het gratis busvervoer en eten en drinken voor de eigen aanhang. De angst onder deze aanhang voor de val van het regime is voelbaar.
1979: islamisme neemt islamitische wereld in zijn greep
Ook in 1979 bezetten 185 leden van een militante sekte het belangrijkste islamitische heiligdom, Masjid al-Haram in Mekka. Na twee weken van zware gevechten onder leiding van Franse commando’s en na honderden doden en gewonden gaf de groep zich over. Voor het maximale effect werden de 56 overgebleven sekteleden, verspreid over acht Saudische steden, in het openbaar onthoofd. In reactie op deze gebeurtenis besloot de Saudische koninklijke familie dat er nog strenger toezicht moest komen op de naleving van de door de staat opgelegde wetten van de islam. In de jaren die volgden, zou de staat Saudi-Arabië het religieuze extremisme bestrijden met nog heviger religieus fanatisme.
De islamitische revolutie van Khomeini inspireerde de Afghaanse islamisten, Modjahedin genoemd, om tegen het zwakke landsbestuur in hun land in opstand te komen. De Afghaanse staat, die sinds 1973 door opeenvolgende staatsgrepen was verzwakt, was de speelbal geworden van islamisten en communisten. De invasie van het Sovjetleger in 1979 om de communisten aan de macht te houden bracht de Verenigde Staten, Saudi-Arabië en Khomeini in hetzelfde kamp door hun steun aan de Modjahedin.
Het islamisme van Khomeini
Zo besteeg in 1979 het fenomeen islamisme, dat in de daaropvolgende jaren honderdduizenden doden zou eisen, het podium van de wereldpolitiek. Het islamisme van Khomeini, met zijn sterke antiwesterse en antisemitische retoriek, sloeg aan van Centraal-Azië tot Noord-Afrika. De ineenstorting van het Sovjetrijk en daarmee van het socialisme, in het begin van de jaren negentig, bood de Iraanse ayatollahs de mogelijkheid om het islamisme als een alternatief te presenteren voor het westerse liberalisme. ‘De spirituele politiek van de islam’, zoals sommige thuisloos geworden links-intellectuelen het islamisme noemden, werd in die kringen als een acceptabel denkbeeld gezien.
Daarmee relativeerden ze de kernwaarden van de westerse, liberale, rechtsstatelijke democratie. Waarden zoals de gelijkheid van man en vrouw, het recht op religiekritiek en afvalligheid, en de keuzevrijheid voor een seksuele partner van het eigen geslacht. Dat de islam als bestuursmodel in een moderne wereld geen recht van bestaan had, werd in het Westen pas duidelijk toen Afghanistan onder het bewind van de inmiddels tot Taliban geëvolueerde Modjahedin een broeinest van terroristische groeperingen werd.
Uitschakelen tegenmacht Saddam Hussein was strategische fout
Door de strategische fout van de Verenigde Staten om na Afghanistan in 2003 ook Irak binnen te vallen, werd de belangrijkste regionale tegenmacht van de Iraanse ayatollahs, Saddam Hussein, uitgeschakeld. De droom van de inmiddels aan een natuurlijke dood gestorven Khomeini, die na acht jaar oorlog met Irak niet was uitgekomen, lag nu binnen handbereik. De weg van Teheran via de voor de sjiieten heilige Iraakse steden naar Syrië en Libanon, en daarmee naar de Israëlische grens, lag nu open. De jarenlange dreigementen om de staat Israël te vernietigen waren geen lege woorden meer.
Intussen hadden de ayatollahs met een ongeëvenaarde wreedheid huisgehouden onder tegenstanders en andersdenkenden in Iran. Om het studentenverzet de kop in te drukken sloten de ayatollahs in 1980 alle hoge onderwijsinstellingen. Een jaar later belandden deze studenten, die mede de revolutie van 1979 hadden ontketend, zonder uitzondering voor zwangere vrouwen of minderjarigen, op de martelbanken en voor de executiepelotons. De gevangenissen waren overvol; uit eigen ervaring kan ik getuigen dat de kleine isoleercellen, bedoeld voor 1 of 2 gevangenen, werden volgestopt met 40 tegen elkaar aan gedrukte gevangenen.
De gruwelijke wandaden van ayatollah Khomeini
De nieuwslezer van de televisie las aan het einde van het achtuurjournaal de namen voor van de geëxecuteerden van die dag. De ouders van de terechtgestelden, van wie het overgrote deel minderjarig was, werden opgeroepen om na betaling van de kosten van de kogels het dode lichaam van hun kinderen op te halen. Soms hadden de geëxecuteerden geweigerd hun namen prijs te geven. Door de publicatie van hun foto’s in de krant werden de ouders op de hoogte gebracht dat ze met geboorteakte en pasfoto in de hand het lijk van hun kinderen konden ophalen.
Ayatollah Khomeini had ze, als de spreekbuis van God op aarde, een gunst bewezen door ze al in deze wereld te straffen. Daardoor was het zeker dat ze voor hun strijd tegen God en zijn plaatsvervanger op aarde niet eeuwig in de hel zouden branden. Aangezien de executie van maagdelijke meisjes on-islamitisch was, hadden de bewakers de taak gekregen om ervoor te zorgen dat zij niet als maagd werden terechtgesteld.
Stilletjes werden meer dan vijfduizend gevangenen opgehangen
Wie de eerste golf van executies overleefde, kreeg een lange gevangenisstraf. In 1988 dronk Khomeini de gifbeker leeg door akkoord te gaan met een staakt-het-vuren met Saddam Hussein. Dat maakte de weg vrij om orde op zaken te stellen in eigen land. Khomeini maakte zich zorgen over de duizenden tegenstanders in de nog altijd overvolle gevangenissen. Hij gaf schriftelijk opdracht een commissie te vormen voor de finale oplossing van het probleem. De leden van deze commissie, die later bekend werd als de commissie des doods, waren: Ibrahim Raisi, Hossein-Ali Nayeri, Alireza Avaei, Mostafa Pour-Mohammadi en Mohammad-Hossein Ahmadi Shahroudi.
De commissie vloog per helikopter van gevangenis naar gevangenis. De gevangenen werden in een rij naar binnen gebracht. Ze moesten een aantal vragen beantwoorden: ben je moslim geworden? Bid je vijf keer per dag? Heb je spijt van je vorige overtuiging? Ben je bereid je leven te geven voor imam Khomeini? Na de beantwoording werden de gevangenen in twee verschillende rijen opgedeeld. Een korte rij eindigde in de cel en de andere langere rij in de grote gebedszaal van de gevangenis. In die zaal was vlak onder het plafond van muur tot muur een ijzeren buis bevestigd. Om de meter hing daar een touw aan.
Zo werden meer dan vijfduizend gevangenen in stilte opgehangen; met van tevoren klaarstaande vrachtwagens werden hun lichamen in massagraven buiten de stad gesmeten. Binnen drie maanden en voordat de jaren negentig begonnen, waren de gevangenissen gezuiverd. Alle leden van ‘de commissie des doods’ hebben tegenwoordig hoge functies en verklaren trots te zijn op het feit dat ze in 1988 Gods wil hebben uitgevoerd. Ibrahim Raisi is de huidige president van de islamitische republiek en wordt getipt als mogelijke opvolger van de huidige opperste leider van het regime, Ali Khamenei.
Schrijvers als grote vijand van de paranoïde ayatollahs
De rol die schrijvers als Václav Havel in Tsjechië en György Konrád in Hongarije in de jaren negentig speelden bij de implosie van het communisme in het Oostblok, betekende een nieuw alarmsignaal voor de ayatollahs. Nu de politieke tegenstanders in de loop van de jaren tachtig uit de weg waren geruimd, moest ook de intellectuele weerstand van andersdenkenden de kop worden ingedrukt.
In de loop van de jaren negentig stierven in binnen- en buitenland meer dan 130 schrijvers, dichters, vertalers, journalisten, literaire critici, hoogleraren en leden van de religieuze minderheden van wie bekend was dat ze geen voorstander waren van het regime. De namen van en getuigenverslagen van de moord op 55 slachtoffers zijn gedocumenteerd. Soms verdwenen ze en werden hun levenloze lichamen later langs de weg buiten de steden gevonden. Soms kwamen ze om het leven tijdens een in scène gezette roofoverval waarbij niets werd gestolen, soms door de injectie van kalium of zuurstof om een hartaanval te simuleren, en soms door het opzettelijk veroorzaken van auto-ongelukken.
Een dodenlijst met honderden namen
Hamid Pour-Hajizadeh was een geliefde dichter. Toen ze zijn woonkamer binnendrongen, was Arvand, zijn negenjarige zoontje, bij hem. Om geen getuige achter te laten werd ook de kleine Arvand met een slagersmes aan stukken gereten. Het autopsierapport maakte duidelijk hoe hij getuige was geweest van de moord op zijn vader en had geprobeerd de aanvallers te stoppen. Het bekendste voorval is een in scène gezette conferentie in buurland Armenië waarvoor alle leden van de associatie van Iraanse schrijvers waren uitgenodigd. De buschauffeur, een agent van het ministerie van Informatie, probeerde tevergeefs tot twee keer toe de bus in een diep ravijn te laten storten en er zelf op tijd uit te springen. Het plan mislukte doordat de bus met daarin 21 schrijvers tegen een rots bleef vastzitten.
De geruchten deden al langer de ronde. Toen de bekende intellectueel en oud-minister Dariush Forouhar en zijn vrouw in hun eigen woonkamer met slagersmessen in stukken werden gesneden en de kranten erover schreven, kwam aan het licht dat er een dodenlijst bestond met honderden namen. In opdracht van de top van het islamitische regime werden de moorden doelbewust en systematisch gepland en uitgevoerd. De uitvoerders waren de agenten van het ministerie van Informatie van de zogenaamd ‘hervormingsgezinde’ president Khatami. Zelfs Ahmad, de zoon van Khomeini, werd slachtoffer van deze moorden, die bekend werden als ‘de kettingmoorden’. Na zijn vaders dood was hij terzijde geschoven, zijn verzet daartegen moest worden beëindigd.
Eindelijk is het islamisme in een palliatieve fase
Nu, 44 jaar na februari 1979, verkeert het islamisme in een palliatieve fase. Ook al voert de beweging op middeleeuwse wijze een goddelijke wet uit, toch hebben de Taliban in Afghanistan zich gebonden aan een verdrag met de Verenigde Staten om het terrorisme buiten de landsgrenzen te houden. Nog altijd onbarmhartig en wreed heeft de Saudische koninklijke familie haar islamitische fanatisme afgezwakt en laat ze meer moderne persoonlijke vrijheden toe.
De vraag die bij het referendum in 1979 aan 35 miljoen Iraniërs werd gesteld, was: een islamitische republiek: ja of nee? Zonder te weten wat een islamitische republiek inhoudt, werd deze vraag door meer dan 98 procent van de Iraniërs met ja beantwoord. Anno 2023 telt het land 85 miljoen inwoners. De overgrote meerderheid van de bevolking is jong en weet nu wat leven onder de islamitische wetgeving betekent: hemeltergende wreedheden en dwingelandij.
Vier op de vijf Iraniërs willen niet meer leven onder islamitische wet
Op grond van de meest betrouwbare wetenschappelijke opiniepeiling (Gamman Foundation) onder 200.000 respondenten (van wie 157.000 woonachtig in Iran) wil 81 procent van de Iraniërs geen islamitische republiek meer. Dit percentage stijgt naar 99 wanneer deze vraag wordt gesteld aan de miljoenen Iraniërs die sinds 1979 het land zijn ontvlucht. Een andere opiniepeiling uit 2020 onder 50.000 respondenten liet zien dat 15 procent van Iraniërs zichzelf beschouwt als atheïst of agnost en slechts 37 procent gelooft in een leven na de dood.
Anno 2023 leidt de grootste groep slachtoffers, vrouwen, een nieuwe revolutie in het land waar het islamisme voor het eerst aan de macht kwam. Deze kleinkinderen van de generatie van 1979 inspireren de gehele moslimwereld met de leus: Zan, Zendegi, Azadi (Vrouw, Leven, Vrijheid). Van 1979 tot 2023, het was een lange, gruwelijke weg. De doctrine van Khomeini waarbij het landsbestuur gebaseerd moet zijn op de islamitische wetgeving, is dood, daarmee ook de islamitische republiek die hij in 1979 stichtte. Het lijk moet alleen nog worden begraven.