De voordelen van overgewicht

Of het nu eigen schuld is of niet, overgewicht hangt samen met een hele lijst ziekten: diabetes type 2, hart- en vaatziekten, kanker, reuma, artrose – allemaal worden ze er mede door veroorzaakt en verergerd. Het is daarmee na roken de belangrijkste veroorzaker van chronische ziekten.

Bijna de helft van de bevolking heeft overgewicht. Volgens de Body Mass Index (BMI) – ofwel: ­lichaamsgewicht in kilo’s gedeeld door het kwadraat van de lichaamslengte in meters – spreek je van overgewicht bij een BMI van boven de 25. Meer dan 13 procent van de Nederlanders heeft volgens die schaal obesitas (BMI boven de 30). Heel wat Nederlanders lopen zo een verhoogd risico.

Obesitasparadox: overgewicht kan bescherming bieden tegen ziekte

Maar aan het begin van deze eeuw dook er ook een tegenovergesteld fenomeen op: de obesitasparadox. In specifieke situaties zou een beetje of zelfs veel overgewicht juist bescherming bieden tegen ziekten en de kans op overleving vergroten.

Het was de Amerikaanse arts Erwin Fleischmann die destijds als eerste zo’n paradox ontwaar­- de: hij constateerde op basis van onderzoek dat nierdialysepatiënten met overgewicht langer overleefden. Meer voorbeelden uit andere medische hoeken volgden. Overgewicht zou onder meer de kans verlagen op overlijden aan hartfalen en de longziekte COPD.

Een belangrijke toevoeging hierbij: het gaat niet om de kans op ziekten, maar, bij wie de ziekte heeft, de kans om (langer) te overleven. Zou het zo zijn dat de extra kilo’s het lichaam sterker maken, of de weerstand iets hoger? Dat is wat vaak wordt gezegd over mensen die net wat zwaarder zijn: ‘een gezonde blos op gezonde bolle wangen’.

Veel bewijs voor die hypothese kwam er niet. Wel allerlei andere redenen. Eén ervan relativeerde de paradox direct: roken. Rokers zijn namelijk lichter – mede doordat sigaretten de eetlust verminderen – maar ze zijn wel ongezonder en leven tien jaar korter. Gecorrigeerd daarvoor vielen de nodige obesitasparadoxen weg. Ook vervolgonderzoek deed een duit in het zakje, waardoor onder meer de paradox bij nierdialysepatiënten werd ontkracht.

Op intensive care biedt overgewicht hogere overlevingskans

Toch zijn er nog steeds ziekten en situaties waarbij een paar kilo’s extra van pas lijken te komen. Op de intensive care blijkt bijvoorbeeld dat mensen met overgewicht flink meer kans hebben om te overleven: een BMI van 30 halveert de sterftekans ten opzichte van iemand met een BMI van 25, een BMI van ruim 42 maakt de kans op overleving drie keer groter.

Ook bij een acute infectie, zo blijkt uit Deens onderzoek, is de kans op overleving bij patiënten met overgewicht ongeveer twee keer hoger. In beide gevallen lijken de ‘reserves’ inderdaad het lichaam kracht te geven.

En er kwam onlangs een voorbeeld bij: kankerpatiënten met overgewicht doen het beter bij een nieuw soort immuuntherapie, waardoor ze meer kans hebben door die therapie langer te overleven. Dat bleek eerder dit jaar uit een overzichtsartikel in het wetenschappelijke tijdschrift The Lancet Oncology. Amerikaanse onderzoekers probeerden uit te vogelen hoe dat kwam. Afgelopen week concludeerden ze in Nature Medicine dat de door de therapie geprikkelde immuuncellen vermoedelijk beter werken doordat ze makkelijker aan energie komen.

Obesitas maakt kans op ziekten zoals kanker ook groter

Maar denk nu niet: ik ga vast kilo’s verzamelen voor als het noodlot mij treft. Obesitas maakt de kans op ziekten zoals kanker wel degelijk groter, wat het noodlot dus juist dichterbij brengt.

Wie niet ziek wordt, hoeft ook niet te genezen, benadrukt William J. Murphy (56), die het onderzoek gepubliceerd in Nature Medicine leidde. ‘En een andere vorm van immuuntherapie werkt bij patiënten met overgewicht juist minder goed. Een uitgemaakte zaak is het dus nog niet. Maar het lijkt er in elk geval op dat overgewicht niet altijd negatief is.’