Zijn de ‘excellente scholen’ echt beter dan de rest?

De Inspectie van het Onderwijs kwalificeerde deze week 55 scholen als ‘excellente school’. Wat zegt dat predicaat over de kwaliteit van de lessen en de docenten? Hoe kan een school  excellent zijn als het onderwijs al twee jaar plat ligt door corona? Zijn de duizenden scholen die niet op het lijstje van de Inspectie staan per definitie niet excellent?

1.Welke scholen zijn ‘excellent’?

Op maandag 24 januari kregen 35 afdelingen van middelbare scholen – dus vwo, havo, vmbo, praktijk- of speciaal onderwijs – het predicaat ‘excellente school’ toegekend. Ook 20 basisscholen kunnen vanaf deze week het felbegeerde blauwe bordje met het excellent-logo naast de schooldeur hangen. De 62 scholen en afdelingen die tijdens de vorige ronde in 2019 werden bejubeld, mogen zich nog tot het einde van het jaar excellent noemen.

Tussen de gelauwerde middelbare scholen staan het Rijnlands Lyceum in Wassenaar, waar onder anderen filmmaker Theo van Gogh, oud-Tweede Kamervoorzitter Frans Weisglas en de huidige Eerste Kamervoorzitter Jan Anthonie Bruijn in de banken zaten, en het Gemeentelijk Gymnasium in Hilversum met bekende alumni als oudejaarsconferencier Peter Pannekoek, VVD-coryfee Hans Wiegel, journalist Joris Luyendijk en de pianospelende tweeling Arthur en Lucas Jussen. Op ewmagazine.nl/bestescholen is na te gaan welke middelbare scholen excellent zijn (dit staat vermeld onder het kopje ‘extra informatie’ in de onlineschoolrapporten).

2. Wanneer is een school excellent?

De bekendmaking van de lijst met excellente scholen door inspecteur-generaal van het onderwijs Alida Oppers ging dit jaar met minder bombarie gepaard dan eerdere jaren. Want: coronamaatregelen. Toch zullen de onderscheiden scholen zich de komende jaren niet inhouden om hun behaalde kwalificatie van de daken te schreeuwen. Zo’n titel motiveert leraren en leerlingen en in de strijd om nieuwe leerlingen op de onderwijsmarkt – met bijhorende lumpsum-bekostiging – is het predicaat natuurlijk ook een handig promotiemiddel.

Hoe verloopt de procedure? De Inspectie controleert eerst of een school ‘goed’ is, dat wil zeggen dat de school aan de wettelijke eisen voldoet, leerlingen voldoende leren en zich op school prettig voelen. En ook dat het schoolbestuur de geldzaken op orde heeft. Vervolgens beoordeelt een onafhankelijke jury tijdens een voorbereidingsgesprek en een bezoek aan de school de extraatjes waarmee de school zich wil profileren.

Een voorbeeld: scholengemeenschap De Overlaat in Waalwijk wil met vmbo uitblinken met een veilige leeromgeving en wat op de school ‘betekenisvol leren’ wordt genoemd. Voor dat laatste heeft de school een netwerk van zeventig bedrijven opgetuigd waar leerlingen stage kunnen lopen en vanwaaruit gastlessen worden verzorgd. Op de school werken leraren met elkaar en met de schooldirectie aan verbetering van het onderwijs in ‘leergemeenschappen’ en in de ‘Overlaat-academie’.

3. Wat is het verschil tussen excellent en superschool?

De excellente scholen bedenken dus innovatieve projecten en volgens de deskundige jury werken zij die ideeën ook met succes uit. Er past wel een kanttekening bij de erelijst. Scholen dingen immers alleen mee naar de eretitel als de schoolleiding zich daarvoor zelf opgeeft.

Scholen die niet excellent zijn, zijn niet per definitie middelmatig of slecht. Integendeel. Heel wat uitstekende scholen zullen buiten beeld blijven, simpelweg omdat zij zich niet melden. Ook op andere scholen worden mooie ideeën uitgewerkt (lees: En nu is de leraar aan het woord), maar zonder daarmee te koop te lopen. En ook zijn er scholen die zich helemaal niet richten op vernieuwende concepten maar in de eerste plaats proberen om leerlingen met een mooie cijferlijst te laten slagen.

Sinds 2001 vergelijkt EW met Beste scholen afdelingen van middelbare scholen op basis van onderwijsresultaten. Het gaat daarbij om de positie van leerlingen in de derde klas ten opzichte van het basisschooladvies, het aantal zittenblijvers in onderbouw en bovenbouw en cijfers voor het centraal examen. Op basis van die ‘harde cijfers’ geeft EW voor alle scholen aan of die voldoende, onvoldoende, goed of een superschool zijn. Het uitgangspunt is dat eerst moet worden gekeken naar de resultaten en dan pas naar alle extra activiteiten. Een superschool is dus iets anders dan een excellente school.

De cijfers voor het centraal examen zijn een belangrijke, objectieve indicator om vast te stellen of leerlingen op een school voldoende hebben geleerd: de examenkandidaten maken daarvoor allemaal op hetzelfde moment dezelfde opgaven. De examens worden bovendien zo samengesteld dat het niveau vergelijkbaar is met eerdere jaren. Omdat het centraal examen in 2020 door coronamaatregelen is afgelast en het onderwijs sindsdien voortdurend te maken heeft gehad met de gevolgen van corona, kende EW dit jaar geen oordelen toe op basis van de onderwijsresultaten (lees: Toelichting bij Beste scholen 2022).

Voor de excellente middelbare scholen geldt ook dat de Inspectie niet heeft kunnen vaststellen of de leerlingen voldoende hebben geleerd. Het maakt de toekenning van het predicaat in coronatijd arbitrair.

Luister ook de podcast met Ruud Deijkers (tekst gaat hieronder verder):

4. Waarop (wel) letten bij schoolkeuze?

Rond deze tijd kiezen leerlingen in groep acht met hun ouders een geschikte middelbare school. Het is daarbij de kunst om door alle promotiepraatjes en -plaatjes heen te prikken. Denk bijvoorbeeld aan de vele gelikte reclamefilmpjes vol stralende gezichten en vaak opgenomen in het gezellige muziek- of handenarbeidlokaal. En ook het predicaat ‘excellente school’ moet dus met een kleine korrel zout worden genomen.

Beter is het als kinderen zelf sfeer proeven op een school (als het kan: ter plekke). Vraag tijdens een open dag niet alleen naar de bijzondere activiteiten op school, maar vooral naar de basisvoorwaarden voor goed onderwijs. Hoeveel vakken worden gegeven door docenten die daarvoor niet bevoegd zijn? Wat doet de school om achterstanden op het gebied van taal, rekenen en burgerschap aan te pakken? Op ewmagazine.nl/bestescholen staan meer tips voor het kiezen van een school en ook is daar feitelijke informatie te vinden over alle scholen, zowel excellente als niet-excellente scholen.