Beschietingen, verdwaalde raketten en verstoorde stroomtoevoer. De Oekraïense kerncentrales liggen door de Russische oorlog plots in de vuurlinie. Ondanks verschillende incidenten dreigt geen acuut gevaar voor Nederland.
Kernenergie voorziet Oekraïne in de helft van zijn energiebehoefte. De stroom wordt opgewekt in vier kerncentrales, die op verschillende plaatsen in het land staan. Die vier centrales tellen vijftien kernreactoren. In die reactoren vindt de kernsplitsing plaats waarbij warmte vrijkomt om stoom te maken die via een turbine energie opwekt. Het is dezelfde werkwijze als in de Nederlandse kerncentrale in Borssele.
Kernreactoren kwamen gevechten tot nu toe ongeschonden door
Liefst zes Oekraïense reactoren staan in de grootste kerncentrale van heel Europa vlakbij het plaatsje Enerhodar. Begin maart vielen Russische soldaten die kerncentrale aan. Een unicum in de geschiedenis: niet eerder veroverde een leger een kerncentrale van een ander land.
Lees ook: De kernreactoren kwamen de strijd ongeschonden door, al scheelde dat maar weinig. Uit een analyse van de Amerikaanse omroep NPR bleek dat een Russische granaat het gebouw van kernreactor twee op 75 meter na miste. Ook raakten kantoorruimtes zwaar beschadigd. Daar brak brand uit.
De overige drie kerncentrales zijn nog in Oekraïense handen, al rukken de Russen op naar de Yuzhnoukrainsk- kerncentrale. Die centrale telt drie kernreactoren. Het grootste gevaar voor een kernramp in Oekraïne is dat de werking van een kernreactor verstoord raakt. Dat kan op tal van manieren, zoals een raak geschoten granaat of een gebrek aan koeling door bijvoorbeeld uitval van elektriciteit. In zo’n geval dreigt kernsmelting. De temperatuur in de kernreactor loopt zo hoog op dat de brandstofelementen smelten.
Zweden ontdekten nucleaire ramp in Tsjernobyl
Radioactiviteit kan dan vrijkomen in de kerncentrale, maar bij ernstige problemen ook daarbuiten. Bijvoorbeeld als het reactorvat of kernreactorgebouw zijn beschadigd. Die radioactiviteit kan zich door (fijn)stof of gas ver verplaatsen en een risico voor mensen vormen. Dat gevaar is het hoogst voor mensen in de directe omgeving.
Bij de kernramp in Tsjernobyl in 1986 kwam die radioactiviteit vrij na een explosie in de reactor door oververhitting. De explosie blies het dak van de kerncentrale en zo kwam een radioactieve stof in de buitenlucht. De Sovjet-Unie verzweeg de kernramp, maar Zweedse onderzoekers ontdekten via metingen de verhoogde radioactiviteit boven Europa.
Ook de oude kerncentrales van Tsjernobyl zijn momenteel bezet door het Russische leger. Daar zijn geen actieve kernreactoren meer, maar ligt wel veel radioactief stof in de regio dat op kan stuiven bij ontploffingen en in Tsjernobyl zijn er radioactieve brandstofstaven die koeling nodig hebben. Daar is elektriciteit voor nodig en die toevoer werd de afgelopen weken geregeld onderbroken. Momenteel is de stroomtoevoer hersteld.
Waarschijnlijk geen ingrijpende maatregelen bij incident in Oekraïne
Bij een nucleair incident in Oekraïne kan Nederland dat op dezelfde manier als in 1986 te weten komen: door monitoring van radioactiviteit in de lucht. In een briefing afgelopen dinsdag 15 maart legden experts van onder meer het RIVM uit hoe zij daar zicht op houden.
Lees ook: Het RIVM voert zelf metingen uit en werkt samen met Europese collega’s en de Verenigde Naties. Bij atoomagentschap IAEA kunnen de Oekraïners direct ongeregeldheden, zoals de verstoorde stroomtoevoer in Tsjernobyl, melden. Oekraïne is het zicht kwijt op Tsjernobyl en de kerncentrale bij Enerhodar. De hoop is dat bij ongeregeldheden de Russen daarvan melding doen bij het IAEA.
Ook voert Oekraïne zelf metingen uit, maar niet meer zo regelmatig als voor de oorlog. Via die metingen is te achterhalen hoeveel radioactiviteit in de lucht zit en welke maatregelen Nederland moet treffen om te zorgen dat de bevolking geen gezondheidsschade oploopt. Bijvoorbeeld door een graasverbod voor koeien in te stellen zodat zij geen radioactief gras eten wat in de melk terecht kan komen.
Soortgelijke maatregelen zouden bij een nucleair ongeval in Oekraïne ook weer van stal worden gehaald. ‘Ongevallen bij kernenergiecentrales op grotere afstand van de Nederlandse grens vormen, afhankelijk van de omstandigheden, een kleiner risico voor mens en leefomgeving in Nederland, maar kunnen wel tot maatregelen leiden’ staat in het Nationaal Crisisplan Straling. De ingrijpende maatregelen, zoals schuilen, jodiumprofylaxe of evacueren zijn onwaarschijnlijk bij een incident in Oekraïne.