Het bedreigde volksgeloof van de jezidi’s

Het waren zwaarwichtige onderwerpen die eind vorige maand aan bod kwamen in het Filmhuis Den Haag. De bioscoop organiseerde het Movies That Matter Festival met films over mensenrechten en sociale waardigheid. Inclusief passende reclames. Zo gingen aan de première van Daughters of the Sun wervende boodschappen van dagblad Trouw, Greenpeace en Amnesty International vooraf. Dat is weer eens wat anders dan aanprijzingen van biermerken.

Tijdens de vertoning van de documentaire zat een aantal bezoekers, vermoedelijk wat vermoeid door al die mensenrechtenfilms, in de zaal te slapen. Maar de inhoud was echt schokkend. De geportretteerde ‘dochters van de zon’ waren jezidi-vrouwen die in 2014 in Noord-Irak gevangen waren genomen door de terreurorganisatie IS.

De moslimfundamentalisten maakten hun gevangenen tot slaaf, verkrachtten ze, verhandelden ze op de markt als vee. Het is bijna onvoorstelbaar wat ze hun slachtoffers hebben aangedaan. Allemaal in de naam van Allah. Want de vrouwen die continu seksueel werden misbruikt, moesten wel de Koran lezen en zich tot de islam bekeren.

De Koerdisch-Nederlandse filmmaker Reber Dosky richt zich op een aantal getraumatiseerde vrouwen, wier vertrouwen hij langzaam heeft weten te winnen. Veel achtergrondinformatie verstrekt hij niet. Wat het religieuze ritueel aan het eind van zijn documentaire voorstelt, blijft voor de oningewijde westerse kijker dan ook onduidelijk.

Het jezidisme laat zich lastig samenvatten

Context bieden wel boeken over de jezidi’s. Allereerst Het vergeten volk van Brenda Stoter Boscolo, een Nederlandse journalist die veel moeite heeft gedaan om de genocide op de religieuze gemeenschap met haar eeuwenoude cultuur onder de aandacht te brengen. Indringender nog is Ik zal de laatste zijn van Nadia Murad, die zelf een slavin van IS was en in 2018 de Nobelprijs voor de Vrede kreeg toegekend voor haar strijd tegen het inzetten van seksueel misbruik als oorlogswapen.

Het jezidisme, legt Murad uit, is een oude monotheïstische religie die mondeling wordt overgeleverd door heilige mannen. Het is deze religie die als bindend element dient voor de honderdduizenden jezidi’s die een Koerdisch sprekende minderheid vormen in landen als Irak, Syrië, Turkije en Iran. Maar door hun geloof worden ze van oudsher ook van alle kanten belaagd.

Het jezidisme laat zich lastig samenvatten, merkt Murad op. Zelfs de heilige mannen in haar religieuze traditie lukt dat niet goed. Het gaat om een uniek volksgeloof dat elementen bevat uit diverse religies uit het Midden-Oosten, van zoroastrisme tot islam, van mithraïsme tot jodendom.

Centraal staat het idee dat God voordat Hij de mens schiep, zeven heilige wezens creëerde als manifestaties van Hemzelf. De belangrijkste van deze engelen is Tawusi Melek, die de gedaante van een pauw aannam. Met Nieuwjaar vieren de jezidi’s de dag dat hij op aarde zou zijn neergedaald.

Jezidi’s bidden vaak tot de Pauw-engel, die de schakel vormt tussen God en mens. Maar moslims vinden Tawusi Melek een satanische figuur. IS schildert jezidi’s daarom af als duivel­aanbidders en probeert ze uit te roeien. De documentaire Daughters of the Sun laat zien welke gruwelijke gevolgen religieus extremisme kan hebben.