Ganesha: Indiase wijsneus met olifantenhoofd

Toen Terrence McNally drie jaar geleden op 81-jarige leeftijd aan de gevolgen van corona overleed, liet hij een rijk oeuvre na. De Amerikaanse schrijver, die een relatie had met zijn befaamde collega Edward Albee, verwierf vooral roem met zijn toneelstukken, maar legde ook de tekstuele basis voor een reeks musicals. Succesvolle producties als Kiss of the Spider Woman, The Full Monty en Anastasia ontsproten aan zijn brein.

En nu is er dan een musical gebaseerd op een toneelstuk van McNally. Ganesha (van 22 tot en met 26 juni te zien in De Gelderland­fabriek in Culemborg) is een muzikale bewerking van A Perfect Ganesh. Centraal staan twee vriendinnen uit Connecticut die eens met de sleur van hun dagelijkse bestaan willen breken en aan een spirituele reis door India beginnen. Daar komen ze zichzelf tegen, maar ook Ganesha. Deze hindoegod biedt het kibbelende duo hulp en troost, levert commentaar op hun woorden en daden en verrijkt hen met zijn wijsheid. Deze geestelijke bijstand leidt tot een verdieping van hun vriendschap.

Wie wil, kan het toneelstuk uit 1993 in zijn geheel op YouTube bekijken. Het behoort zeker niet tot de hoogtepunten uit het werk van ­McNally en is aan de langdradige kant, met een voorspelbare catharsis die nogal ongeloofwaardig aandoet. Maar het laat wel zien dat Ganesha westerlingen blijft fascineren.

Ganesha is de god van kennis en wijsheid

Alleen al zijn verschijning is bijzonder: de hindoegod heeft een olifantenhoofd. Dit uiterlijk heeft een trieste achtergrond. Ganesha was niet het product van vleselijke gemeenschap. Hij kwam op een wonderlijke wijze uit het lichaam van de godin Parvati, zonder medeweten van haar man, Shiva. In een conflict onthoofdde deze god Ganesha, wat tot een ernstige echtelijke ruzie en zelfs een oorlog tussen goden en godinnen leidde. Toen eindelijk de vrede was aangebroken, bracht Shiva zijn zoon tot leven door een afgehakt hoofd van een olifant op diens lichaam te plaatsen.

In het polytheïstische pantheon van de hindoes neemt Ganesha een prominente plaats in. Hij is de god van wijsheid en kennis en tevens de beschermheilige van reizigers. In de laatste hoedanigheid figureert hij in het toneelstuk van Terrence McNally.

Ganesha duikt ook op in tal van beschouwingen van wetenschappers die een verband leggen tussen de religieuze verhalen uit India en mythen uit het Westen. Zo zien aanhangers van de leer van de Weense psychiater Sigmund Freud de hindoegod als een tegenhanger van Oedipus, de tragische held die, seksueel verlangend naar zijn moeder, zijn vader uit jaloezie vermoordt.

Hindoes zijn niet blij met nuchtere visies op hun goden

Paul Courtright heeft deze theorie uitgewerkt in het boek Ganesa: Lord of Obstacles, Lord of Beginnings (1985). De Amerikaanse indoloog wees op de sociale functie van religieuze verhalen. Buitengewoon intieme relaties tussen zoon, moeder en vader bevinden zich in Europa én in India in de taboesfeer. Door mythische figuren ermee te laten worstelen, worden ze via een bovennatuurlijke omweg toch behandeld. De fictieve psychodrama’s hebben bovendien vaak als doel een mogelijke uitweg uit geestelijke narigheid te wijzen.

Hindoes tonen zich niet zo blij met dergelijke nuchtere visies op hun geloof. Paul Court­right werd van blasfemie beschuldigd en moest de FBI inschakelen na een stortvloed van dreigementen van boze gelovigen.