Een recordaantal Nederlanders liep dit jaar in het buitenland dengue op. Eén van de verspreiders van het virus komt ook steeds vaker voor in Nederland. Vijf vragen over deze infectieziekte.
1. Wat is dengue?
Dengue, of knokkelkoorts, is een virusziekte die je oploopt via muggenbeten. De boosdoeners zijn de muggen Aedes aegypti (gelekoortsmug) en Aedes albopictus (tijgermug), die het virus overbrengen. Deze muggen verspreiden naast dengue ook de virussen die gele koorts, chikungunya en zika veroorzaken. Deze beestjes houden van warme, vochtige omgevingen, dus je vindt ze voornamelijk in tropische en subtropische streken.
De gelekoortsmug komt slechts sporadisch voor in Nederland. Hij wordt weleens aangetroffen op en rond Schiphol, als verstekeling in vracht uit tropische landen. De tijgermug daarentegen is bezig aan een gestage opmars van het zuiden. In mediterrane landen heeft hij zich al definitief gevestigd en hij wordt ook steeds vaker waargenomen in noordelijk Europa. In Nederland is de tijgermug dit jaar gesignaleerd in Zuid-Limburg tot Flevoland.
De ziekte kan een mild verloop hebben, vergelijkbaar met een stevige griep. Maar het kan in sommige gevallen ook uit de hand lopen, bij ernstige vormen zoals ‘dengue hemorragische koorts’ en ‘dengue shock-syndroom’, ziektebeelden die levensbedreigend kunnen zijn.
Symptomen beginnen meestal een paar dagen na de beet. Denk aan hoge koorts, pijn in je hoofd, vooral achter de ogen, en spieren en gewrichten doen zeer. Ook kan huiduitslag optreden. Sommigen krijgen last van bloedneuzen of bloedend tandvlees. In het ergste geval leidt dengue tot ernstige complicaties zoals problemen met de ademhaling, heftige bloedingen en zelfs orgaanfalen.
2. Hoe krijg je dengue, en hoe verspreidt het zich?
Dengue wordt veroorzaakt door het denguevirus, lid van de flavivirus-familie, waartoe ook het westnijlvirus behoort. Dit virus heeft vier varianten. Wie besmet raakt met één daarvan, is vervolgens wel immuun voor die ene variant, maar niet voor de andere drie. Dat betekent dat je herhaaldelijk dengue kunt krijgen.
Een herbesmetting verloopt vaak nog heftiger. Dat komt doordat het immuunsysteem reageert op een ziekteverwekker die het denkt te herkennen van een eerdere besmetting, maar die net van een ander subtype kan zijn. De antilichamen die het afweersysteem dan maakt, kunnen de ziekte juist erger maken in plaats van bestrijden.
Het denguevirus wordt verspreid via de beet van een besmette vrouwelijke Aedes-mug. Deze muggen houden van stilstaand water. Favoriet zijn plekken zoals emmers met regenwater, oude autobanden waar een beetje regenwater in komt, en ongebruikte bloempotten. Ze zijn overdag actief, dus de kans op een beet is dan het grootst.
Dengue verspreidt zich niet direct van mens op mens. Je krijgt het alleen via de muggen, en in zeldzame gevallen via bloedtransfusies of van moeder op kind tijdens de zwangerschap.
3. Hoe vaak komt dengue voor?
Dengue is wereldwijd een groeiend probleem. Het aantal gevallen stijgt al jaren fors. De Wereldgezondheidsorganisatie schat dat jaarlijks tussen de 100 en 400 miljoen mensen geïnfecteerd raken, van wie ongeveer 96 miljoen ernstig ziek worden. De meeste gevallen zijn in Azië, Latijns-Amerika en Afrika.
In Europa was dengue tot voor kort iets dat je alleen van vakantieverhalen kent. De afgelopen jaren is dat veranderd. Landen zoals Frankrijk, Spanje en Italië melden steeds vaker gevallen van dengue die lokaal zijn opgelopen. In Nederland zien we dengue meestal bij mensen die terugkomen uit landen waar het virus van oudsher veel voorkomt.
Alarmcentrale Eurocross signaleerde dat in het eerste half jaar van 2024 al 112 Nederlanders dengue opliepen in het buitenland, net zoveel als in heel 2023. Inheemse gevallen zijn in Nederland nog niet gemeld, maar de aanwezigheid van de tijgermug is wel reden tot waakzaamheid.
4. Wat is er nieuw aan de situatie in Europa?
Dat dengue nu in Europa voorkomt, is iets van de laatste jaren en een reden tot zorg. Dit komt vooral door de verspreiding van de Aedes-muggen, in het bijzonder de tijgermug. Deze muggen kwamen oorspronkelijk alleen voor in Zuidoost-Azië. Door globalisering en klimaatverandering verplaatsten ze zich naar andere delen van de wereld, waaronder Europa. De opwarming van de aarde helpt deze muggen zich hier te vestigen: warmere temperaturen zorgen ervoor dat ze beter overleven.
De afgelopen jaren waren er zelfs uitbraken in Zuid-Europa waarbij mensen dengue opliepen zonder dat ze in het buitenland waren geweest. Dat betekent dat de muggen die het virus kunnen overdragen, zich al hebben gevestigd in delen van Europa. En dat is zorgwekkend, want het risico dat dengue zich verder verspreidt, wordt zo steeds groter.
5. Wat valt er te doen tegen dengue?
Er is nog geen spcifieke behandeling voor dengue, dus voorkomen is de beste verdediging. De belangrijkste stap is zorgen dat je niet door een mug wordt gebeten. Dat kun je doen door lange kleding te dragen, muggenspray met DEET te gebruiken, en horren voor ramen en deuren te plaatsen. Zorg er ook voor dat er geen stilstaand water is in en rond het huis, want daar leggen de muggen hun eitjes.
Het Brits-Amerikaanse bedrijf Oxitec doet al tien jaar proeven met genetisch gemodificeerde muggen om de tijgermug te bestrijden. Mannetjesmuggen worden uitgerust met een gen dat dodelijk is voor het nageslacht. Nadat miljoenen van deze laboratoriummuggen in een proef op de Kaaimaneilanden werden uitgezet in het wild en deze paarden met de wilde vrouwtjes, daalde de populatie met 96 procent.
Ondanks deze hoopgevende testresultaten, zijn er nog veel hobbels te nemen voordat deze technologie op grote schaal kan en mag worden ingezet ter bestrijding van de tijgermug wereldwijd.
Er is wel een vaccin tegen dengue, bedoeld voor een beperkte groep. Het gaat om mensen die minimaal een jaar geleden dengue hebben gehad, en bij wie dat ook met een test is vastgesteld.
Ook mensen die nog nooit dengue hebben gehad, kunnen het vaccin krijgen. Bijvoorbeeld omdat ze naar een gebied reizen waar dengue veel voorkomt. Dat vergt wel planning: het vaccin bestaat uit twee prikken die met tussenpozen van drie maanden moeten worden gezet. Kosten liggen rond de 135 euro.