We zijn niet in Noord-Korea, maar ‘huilie huilie’ is ook hier een politiek instrument

Afhankelijk van mijn politieke denominatie moet ik mij zorgen maken over het nieuwe kabinet, of juist over de kans dat het alsnog niet doorgaat.

Maar ik maak me zorgen over iets anders: de snik van Kamerlid annex staatssecretaris Eric van der Burg. Nadat zijn VVD-fractie had ingestemd met het Programakkoord, gaf hij toe erom te hebben gehuild. Dat was zijn antwoord op een gretige vraag van een journalist.

Ik zag het en vroeg mij af wat dat toch is met politici en tranen.

Een paar weken geleden verscheen Van der Burgs collega Hans Vijlbrief (D66) in de Eerste Kamer. De senaat wilde nog een nachtje slapen over het dichtgooien van de gasputten in Groningen.

Leek mij verstandig, maar Vijlbrief gooide de traan in de strijd. Dan ga ik lekker in de Tweede Kamer zitten, snikte hij, en zoeken jullie het maar uit. Ik kijk weinig tv, maar zag dat fragment tienmaal voorbijkomen.

Bij waterlanders maakt zich van de media een bijzondere opwinding meester, en inderdaad, de politieke effectiviteit was opmerkelijk.

De senaat schrok zich een hoedje en bond halsoverkop in voor deze vorm van emo-afpersing, die volgens mij alleen mannen toegestaan is. Dilan Yeşilgöz kan zich zeker geen snik veroorloven.

Ooit bestelde de Britse premier Margaret Thatcher in een restaurant een ‘rode’ biefstuk, en hetzelfde voor haar hele kabinet. Bij powervrouwen hoort tegenwoordig machtsvertoon.

Pieter Omtzigt is een geval apart. Die huilt, maar niet in het openbaar. Een patiënt, zeggen sommigen. Daar houd ik niet van, maar het is evident dat hij politieke tegenslag als een kwetsuur van de ziel ervaart.

Omtzigt bewijst dat tranen, lange tenen en een ijzeren geheugen gelijk opgaan. Daarover kan Ronald Plasterk inmiddels meepraten. Geert Wilders spreekt van ‘huilie huilie’, als altijd gemeen en tegelijk zeer to the point.

Mocht dat kabinet binnenkort het licht zien, dan zal het daarna niet vallen door Wilders maar door Omtzigt. Het persoonlijke is politiek, was het credo in de jaren zeventig. Nu maken we het omgekeerde mee: het politieke is persoonlijk.

Dat is niet per se een vooruitgang. Hoogleraar Henri Beunders was de eerste die in 2002 een boek over Publieke tranen schreef. Hij bedacht het woord ‘emocratie’. Destijds golden tranen als een bewijs van authenticiteit, oprechtheid.

Denk aan (toen nog) prinses Máxima tijdens haar huwelijk met Willem-Alexander. Zij vertederde met haar traan heel het land, en ook toen ontbrak de gulzige camera niet. We hebben tranen! riep de NOS-regisseur.

De emocratie was aanvankelijk vooral het vervoermiddel van het populisme, met de bijbehorende stille tochten, knuffels en kaarsjes.

Lees ook het grote EW-interview met Martin Sommer: ‘Het grootste probleem van Nederland is de bestuurlijke consensus’

Tranen hebben een lange politieke geschiedenis. Historicus Johan Huizinga begint zijn Herfsttij der middeleeuwen (1919) met een uiteenzetting over de gevoelsuitstorting, vijf eeuwen geleden veel uitbundiger dan nu.

Er werd door volwassen kerels aanhoudend gesnikt, gejammerd en geweend.

Huizinga geeft het voorbeeld van de abdicatie van keizer Karel V, waar in aanwezigheid van onze Willem van Oranje een zaal vol edelen en kardinalen in schreien uitbarstte. Dat moest je volgens Huizinga overdrachtelijk opvatten, als ‘geen oog bleef droog’.

Die veronderstelling zegt vooral iets over de tijd van Huizinga, toen een man niet huilde. In de Middeleeuwen golden tranen als publiek bewijs van aanhankelijkheid, ongeveer zoals in Noord-Korea als er weer een Kim overlijdt.

We zijn niet in Noord-Korea, maar de huidige snik is wel een politiek instrument.

De traan bewijst een hoger gelijk en creëert een voldongen feit. Dat demonstreerde Vijlbrief, die niet alleen tranen stortte, maar ook 400 meter beton in zijn Groningse gasputten.

Meer gelijk hebben dan 400 meter beton bestaat niet, al denk ik dat juist dat beton zich slecht verhoudt met het democratisch ethos, zoals men tegenwoordig deftig zegt. Democratie wil zeggen dat het na verkiezingen altijd weer anders kan. De zetel van de macht moet leeg blijven, zoals de politicologie het pleegt te noemen.

Precies vanwege de voldongen feiten wantrouw ik die tranen, juist bij betwiste onderwerpen als klimaat, asiel, toeslagen of Gronings gas.

Ook Frans Timmermans moet af en toe een publiek traantje laten, laatstelijk vanwege het klimaat en ‘onze kinderen en kleinkinderen’. Net als Omtzigt bezit hij de overgevoeligheid en het uitmuntende geheugen dat bij de politieke krenking hoort.

De miscalculatie van Plasterk was dat hij dacht weg te komen nadat hij een paar jaar in zijn Telegraaf-column ijverig vijanden had gemaakt, onder wie Timmermans.

Plasterk rekende nog op een ouderwetse politieke rolverdeling, waarbij de man en de kwestie netjes gescheiden waren. Maar het rollenspel van de politiek is veranderd.

Er is geen onderscheid meer tussen de persoon en de publieke zaak, tussen privé en openbaar, in de politiek niet en in de journalistiek evenmin. In dat vak vraagt men niet meer wat uw standpunt is, maar wat er door u heen ging, en dan volgt het antwoord dat ‘het best wel binnenkwam’.

Politici zijn mensen uit één stuk geworden, en de andere kant van die medaille is dat zich tegenwoordig mannen met brandende fakkels bij de woning van de minister aandienen om verhaal te halen, zoals eertijds de booswicht uit het toneelstuk werd opgewacht bij de artiesteningang van de schouwburg.

De vermenging van het persoonlijke en het politieke heeft vanzelf tot gevolg dat tegenspraak het karakter van een aanval krijgt.

Hoezeer dat de politieke weging bemoeilijkt, bleek onlangs weer uit de afhandeling van de Toeslagenaffaire. Daarover zijn ruimschoots publieke tranen geplengd, onder meer door topambtenaren van Financiën tijdens het parlementaire onderzoek.

Omdat de afwikkeling zo taai verloopt, besloot prinses Laurentien zich ermee te bemoeien.