De politiek mag na de kwestie-Laurentien wel wat meer letten op het Koninklijk Huis, schrijft Carla Joosten. Wat wordt de positie van de dochters van het koningspaar? Kunnen ze straks wel aan het werk, of moeten ze zich louter bezighouden met ceremoniële taken?
Prinses Laurentien trekt zich dan toch terug als boegbeeld van de Stichting (Gelijk)waardig Herstel, die slachtoffers van de Toeslagenaffaire bijstaat. De affaire leert weer eens dat er problemen volgen als regering en parlement niet alert zijn op het reilen en zeilen van het Koninklijk Huis. Dat een lid zich mengt in de gevoeligste politieke affaire in jaren, is onacceptabel. NSC-leider Pieter Omtzigt, doorgaans iemand die erbovenop zit, kwam er deze zomer in EW veel te laat achter dat Laurentiens betrokkenheid te ver ging.
Hij en zijn collega’s in de Kamer, en vooral toenmalig premier Mark Rutte (VVD), hebben niet opgelet. Prinses Laurentien was zelf ook niet alert genoeg. Leden van het koningshuis moeten verre blijven van politiek gevoelige zaken. Hun positie vraagt neutraliteit.
Omtzigt heeft de oplossing. Laat de leden van het Huis zich beperken tot ceremoniële taken, zei hij tegen EW. Maar Laurentien en haar man Constantijn hebben, behalve aanwezig zijn bij de festiviteiten op Prinsjesdag en Koningsdag, geen ceremoniële taken. Ze hebben elk hun eigen bezigheden, hebben geen uitkering van de staat en verdienen hun eigen geld.
En moeten de kinderen van koning Willem-Alexander en koningin Máxima zich dan straks ook beperken tot ceremoniële taken? Amalia krijgt als beoogd troonopvolgster zulke taken en krijgt daarvoor ook een uitkering, maar haar zussen niet.
Kwestie-Laurentien roept herinneringen op aan affaire-Claus
De kwestie-Laurentien doet denken aan die rond prins Claus in 1972. Als voorzitter van de Nationale Commissie Ontwikkelingsstrategie raakte hij in politiek vaarwater. Die commissie kende subsidies toe aan projecten op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. Een subsidie voor een boycotactie gericht tegen koffie uit Angola ging de politiek te ver. Claus moest weg als voorzitter.
‘In ons constitutionele bestel dient te worden vermeden dat leden van het Koninklijk Huis betrokken raken bij controversiële kwesties,’ antwoordde toenmalig premier Barend Biesheuvel (ARP) op Kamervragen. Nog altijd wordt gespeculeerd dat Claus zich nadien zo nutteloos voelde, dat hij er depressief van werd.
Een herhaling moest worden voorkomen met prinses Máxima, was de redenering toen zij in 2002 trouwde met de toenmalige prins van Oranje. Ze nam gaandeweg taken op zich waarvan werd gehoopt dat er geen heisa van kwam. Dat gebeurde toch met uitspraken die als omstreden werden ervaren. Zoals in 2007, toen ze zei dat ze ‘de’ Nederlandse identiteit niet had gevonden. In 2022 volgde ophef toen ze wees op voordelen die de digitale euro zou hebben.
Leden van het Koninklijk Huis moeten spitsroeden lopen. Rond kroonprins Willem-Alexander ontstond gedoe bij zijn benoeming als lid van het Internationaal Olympisch Comité. De vakantie in Griekenland in coronatijd achtervolgt het koningspaar nog altijd.
Leden ver van de troon: ‘afgeleide verantwoordelijkheid’
Pieter van Vollenhoven ondernam een lange zoektocht naar een maatschappelijke functie, alvorens zijn definitieve bestemming te vinden als voorzitter van de Onderzoeksraad Voor Veiligheid. Altijd was er discussie over de ministeriële verantwoordelijkheid. Wat als uitspraken of gedrag van de echtgenoot van prinses Margriet tot discussie zouden leiden? Dan is de minister-president verantwoordelijk – al gaat het meer om een ‘afgeleide verantwoordelijkheid’ bij een lid van het Huis ver van de troon, zoals Van Vollenhoven.
Het is al bewezen dat het ook goed kan gaan wanneer een lid van het koninghuis een maatschappelijke functie vervult. Als kroonprins vond Willem-Alexander een bezigheid als ‘watermanager’ die uitstekend past bij het waterrijke Nederland. En prinses Laurentien toonde als oprichter van de Stichting Lezen en Schrijven en andere bezigheden ook nuttig werk te kunnen doen zonder in politiek vaarwater te raken. Echtgenoot Constantijn laveert als boegbeeld van Techleap al jaren in de buurt van de politiek, maar start-ups en innovatie leiden zelden tot politieke ophef.
Eigengereid en ‘grensoverschrijdend’ gedrag Laurentien
Zich begeven in het moeras van de Toeslagenaffaire was niet slim van Laurentien. Zij en haar stichting raakten in mei in opspraak vanwege haar dure compensatiemethode voor slachtoffers van de Toeslagenaffaire. Eerder deze maand volgde een bericht over ambtenaren van het ministerie van Financiën die klaagden over eigengereid en ‘grensoverschrijdend’ gedrag van de prinses.
Zij kon zich amper verweren, zoals in zoveel zaken waarbij anoniem wordt geklaagd over grensoverschrijdend gedrag. Dat Laurentiens echtgenoot Constantijn, na zijn eerdere bericht op LinkedIn, het afgelopen week op de radio andermaal opnam voor zijn vrouw – terwijl die al had besloten op te stappen – hielp niet echt. Hij zei dat hij zijn vrouw niet herkende in de aantijgingen van de ambtenaren. Zijn actie valt te begrijpen, maar soms is zwijgen beter.
De positie van leden van het Koninklijk Huis is precair. Van parlement en regering worden verwacht dat ze de aandacht voor dit stukje staatsrecht niet verwaarlozen. Anticiperen op de toekomst kan geen kwaad. Wat wordt de positie van de drie dochters van het koningspaar na hun afstuderen? Kunnen ze aan het werk, of moeten ze zich louter bezighouden met ceremoniële taken? Dat vergt dan wel verhoging in de begroting van het budget van het Koninklijk Huis. Zo bezien hebben de uitspraken van Omtzigt toch nog nut.