De gedachte dat ‘de bevrijding van vrouwen’ uitmondt in de verhandelbaarheid van hun lichaam maakt een karikatuur van de vrouwenbeweging. Dat schrijft Gerrie Strik in een ingezonden opinie naar aanleiding van een Powned-documentaire.
‘Hoe kom je als man aan een ei en een baarmoeder?’ zegt Mark Baanders in de nieuwe documentaire Baanders wil een baby op NPO 3. Intrigerend vind ik het wereldbeeld van Mark. De verontwaardiging die erin zit, het entitlement: hoe kom ik aan een baarmoeder? Aan het vrouwenvlees waarover de 26-jarige aan minderheidsstress lijdende Mark zou moeten kunnen beschikken.
Naar aanleiding van de documentaire heb ik teruggekeken naar foto’s van jonge moeders met pasgeboren baby’s. Het gezicht van de moeder is altijd van een buitenaardse kwaliteit: een mengeling van verrukt en stil, triomfantelijk en sereen. Het baren van een kind – mix van geluk en pijn tijdens een enorm emotioneel orgasme van inspanning – is met geen enkele andere gebeurtenis in een vrouwenleven te vergelijken. Dat zie je.
Een nieuw leven letterlijk in je ingewanden te voelen groeien en het dan te moeten loslaten door mee te rijden op de golven van pijn tijdens de weeën, de brute uitdrijving bij een geboorte. In blind vertrouwen op dit lichaam, het machtige vermogen van het leven zelf te voelen, dat je dwingt boven jezelf uit te stijgen om het kind dat in je groeide uit te scheiden – maar niet af te scheiden. Het is onvergetelijk.
Precies op het moment waarop het denken ondergaat in een golf van pijn wordt het nieuwe leven geboren. Als alle kans op communicatie met wie dan ook is weggevaagd, blijft als laatste bolwerk tegen de dood het subtiele gamma over van hoorbare, tastbare en zichtbare sporen die ouder zijn dan de taal: ‘jij’, onstuitbaar jij, en toch uit mij.
Hoe vaak is deze allesverslindende en tegelijk volkomen serene moederliefde niet afgebeeld in de moderne kunst? Het aangrijpendst toch wel door Rineke Dijkstra, in 1994. Zij maakte in die jaren een serie van drie foto’s van jonge moeders, onmiddellijk na de bevalling. De foto’s werden paginagroot afgedrukt in Vrij Nederland en ik ben ze nooit vergeten.
Mannelijk DNA
De jonge moeders stonden rechtop met hun kind in de armen, en iedereen voelde aan dat dit niet kon, op dat moment. Ze zijn naakt – afgezien van een maandverband tegen het bloeden bij een van hen – en ze houden het pasgeboren kindje tegen hun lichaam. Bij één moeder loopt een straaltje bloed langs het been. Deze rauwe biologische werkelijkheid van de geboorte was bijna te veel. Maar wat zag ik nu eigenlijk?
In haar fascinerende boek Mom Genes (2021), dat de wetenschap van het moederschap onderzoekt, vertelt Abigail Tucker over een fenomeen dat bekendstaat als ‘foetaal microchimerisme’, waarbij het DNA van een baby nog lang na de geboorte (zelfs als de baby doodgeboren is, zelfs na een abortus) rondzwerft in het organisme van de moeder. Deze cellulaire sporen van de eens zo hechte symbiose van moeder en ongeboren baby blijven rondzwerven in het lichaam van de moeder, voor altijd.
Foetaal microchimerisme is per toeval ontdekt. Onderzoekers vonden mannelijk DNA in het bloed van vrouwen. Dat hoorde daar niet. Deze vrouwen bleken allemaal zwanger te zijn geweest van een zoon. Diani Bianchi, een geneticus, is het verder gaan onderzoeken. Ze was benieuwd of meer vrouwen die zwanger waren geweest van een zoon mannelijk DNA in zich droegen. Dat bleek zo te zijn. Eén vrouw in haar onderzoek was 27 jaar geleden voor het laatst zwanger geweest, maar had nog steeds de mannelijke cellen van haar zoon in haar lichaam. ‘Dat waren de eerste aanwijzingen dat die cellen levenslang aanwezig kunnen blijven.’
Moeders voelen, weten dus letterlijk aan hun DNA dat ze anders zijn dan vroeger. Iets van die ingewikkelde interconnecties tussen moeders en hun baby’s, liet Rineke Dijkstra zien in de onvergetelijke foto’s van drie meisjes tegen een witte muur die moeder werden. Voorgoed.
Verhandelbaarheid
De geboorte is een opluchting, maar het gevoel bewoond te zijn verdwijnt nooit meer – het wordt gewoon de nieuwe bluetooth van de moeder: het ondefinieerbare voorgevoel dat je kind je nodig heeft. En dat klopt vaker wel dan niet.
De gedachte dat ‘de bevrijding van vrouwen’ culmineert in de verhandelbaarheid van hun lichaam maakt een karikatuur van de vrouwenbeweging. Maar weinig vrouwen onderschrijven het wereldbeeld van Mark Baanders. Nog minder vrouwen zien uit naar het moment dat de reproductie van de mensheid onder totale medische controle zal zijn gebracht en vrouwen niet langer baas zijn in eigen buik. Maar geen enkele vrouw ziet bij haar volle verstand uit naar het moment dat haar lichaam ter consumptie kan worden aangeboden op vrije markt van het draagmoederschap.
In de POW-docu is het vooral erg veel Mark, in zijn heldenreis langs de commerciële diensten van eicelleveranciers en surrogaatmoeders. Zelden is Male entitlement zo fascinerend in beeld gebracht en het werkelijke leven van ei-donateurs en draagmoeders zo onderbelicht gebleven.